Mimarlık Alanı için Üniversite Sıralamaları; İTÜ ve ODTÜ’nün Başarıları

Üniversite sıralamaları (ranking) üzerinde olumlu ve olumsuz yönleri ile çok tartışılacak konu olsa da takip edilen ve çeşitli paydaşlarca farklı amaçlarla kullanılan değerlendirmelerdir. Üniversiteleri çeşitli parametrelere göre izleyen ve ve bu parametrelere göre sıralamalar yapan, bunları duyuran ve yıllara göre veya ölçütlere göre kıyaslama yapma olanağı veren sistemler kurgulanmıştır. Üniversite sıralamalarını yapan kuruluşlar on yıla yaklaşan bir süredir üniversiteleri alanlara göre de değerlendirmektedir. Alan sıralamalarındaki değerlendirmeler genel ölçütlerin alanlara göre ağırlıkları farklılaştırılarak veya yeni ölçütler eklenerek yapılmaktadır.

Times Higher Education (THE) ve QS (Quacquarelli Symonds) alan sıralamalarında mimarlık; mimarlık ve yapılı çevreyi kapsayan uluslararası kuruluşlardır. URAP ise Türkiye’ de hem uluslararası düzeyde genel ve hem de alanlara özgü değerlendirme ve sıralamalar yapmaktadır. 2017 yılında QS mimarlık ve yapılı çevre ve URAP mimarlık sıralamalarında ilk kez iki Türk üniversitesinin yer alması bu yazının ana konusunu oluşturmakla birlikte sıralamaların yapılış metodolojisi ve ölçütler gelecekteki hedefler açısından önemli bulunarak ele alınmıştır.

THE
Times Higher Education THE üniversiteleri genel olarak sıralarken bir süredir farklı alanlara özgü üniversite sıralamaları da yapmaya başladı. Bunların arasında mimarlık alanı Arts and Humanities temel alanı içinde yer alıyor. THE nın değerlendirmesinde 13 ayrı ölçüt 5 ana başlık altında sıralanmış ve farklı alanlarda farklı ağırlıklar verilmiş durumdadır. Bu ölçütler:

1. Eğitim (öğrenim ortamı) %30
a. İtibar (repütasyon) (%15)
b. Öğretim üyesi / öğrenci oranı (%4.5)
c. Doktora / Lisans öğrenci oranı %2.25
d. Alınan doktora sayısı / öğretim üyesi sayısı (%6)
e. Kurumsal gelir (%2.25)
2. Araştırma (sayı, gelir, reputasyon) %30
a. İtibar (repütasyon) (%18)
b. Araştırma geliri (%6)
c. Araştırma üretkenliği (%6)
3. Atıflar (araştırma etkisi) %30
4. Uluslararası Görünüm (Öğretim elemanları, öğrenciler, araştırma) %7,5
a. Uluslararası / ulusal öğrenci oranı (%2.5)
b. Uluslararası / ulusal öğretim elemanı oranı (%2.5)
c. Uluslararası işbirliği (%2.5)
5. Endüstriden Gelen Gelir (bilgi transferi) %2.5

Tablo 1 incelendiğinde yukarıdaki parametreler ile yapılan değerlendirmeler sonucu ABD den sekiz İngiltere’ den iki mimarlık programının ilk onda yer aldığını görmekteyiz. THE mimarlık sıralamasında Türkiye üniversiteleri mimarlık programlarından açıklanan ilk 200 içinde yer almamaktadır. THE nın değerlendirme ölçütleri incelendiğinde ilerleyen senelerde Türkiye’ den bazı devlet ve vakıf üniversitelerinin bu sıralamada yer alacağı kesindir. Sıralamada yer alması muhtemel mimarlık programları, araştırmaya önem veren, uluslararası öğrenci ve öğretim üyesinin yüksek oranda olmasına özen gösteren, doktora programlarına ve öğretim üyesi yetiştirmeye önem veren üniversitelerden olması beklenir. Bunların öncelikle QS ve URAP da mimarlık ve yapılı çevre ile mimarlık alanlarında ilk 100-150 ve ilk 100 de yer alan İTÜ ve ODTÜ olması beklenir. Bu üniversitelerin yanında İ.D. Bilkent ve Gazi gibi URAP ve QS de diğer yakın alanlarda sıralamaya giren üniversiteler olacaktır.

QS
QS diğer üniversite sıralamalarında olduğu gibi bazı parametrelere göre üniversite sıralaması yapıyor. QS de THE gibi üniversiteleri alanlara göre de sıralıyor. Mimarlık ve Yapılı Çevre (Architecture and Built Environment) , Sanat ve Tasarım (Art and Design) QS in alan sıralaması kapsamında yer alıyor. QS Mimarlık ve Yapılı Çevre sıralamasında kullanılan parametreler:

•  Akademik etki: 2017 yılında dünya çapında 74.651 akademisyene ulaşan bir surveyle en fazla iki farklı alanda bulunduğu ülkeden 10 ve uluslararası düzeyde 30 adet araştırma konusunda nitelikli bulduğu üniversiteyi yazması isteniyor. Bu üniversiteler arasında kendi görev aldığı üniversite bulunamıyor. Son 7 yıldır bu çalışmanın yazarı da QS surveyine davetli olarak katılmaktadır. Mimarlık ve yapılı çevre için akademik etkinin ağırlığı %70 olarak alınmaktadır.
•  İşveren etkisi: Akademik etki gibi yapılan bir surveyle elde edilen sonuçlara dayanmaktadır. 2017 yılında 40.643 işverene uygulanan anketle 10 ulusal ve 30 uluslararası üniversitenin mezunlarının niteliğine göre verilmesi istenmiştir. Bu çalışmada sadece bir alanda değerlendirme yapılması mümkün olabiliyor. Mimarlık ve yapılı çevre için ağırlığı %10 olarak alınmaktadır.
• Makale sayısı /Atıf sayısı: Makalelerin sayısı ve aldığı atıf sayısı alanlara göre değişmesi nedeniyle her alan için SCOPUS da taranan dergilerde son beş yılda yayımlanan makale sayısı sayısı belirtilmektedir. Bu mimarlık ve yapı çevre için 30 makaledir. Bu sayının üzerine çıkan üniversiteler bu alanda değerlendirmeye alınmaktadır. Mimarlık ve yapılı çevre için ağırlığı %10 olarak alınmaktadır.
• Atıfların H- İndeksi: H index 2013 yılından bu yana sıralamalarda kullanılmaya başlanmıştır. H index akademisyenlerin üretkenliği ve bilimsel ortama etkisini birlikte ölçmek için geliştirilmiştir. H index te WoS veya SCOPUS ta taranan makalelerin sayısı bu makalelerin aldığı atıf sayısı birlikte değerlendirilmektedir (Örneğin taranan bir makale bir atıf aldı ise 1, taranan iki makalenin her biri ikişer atıf aldı ise 2). Ağırlığı mimarlık ve yapılı çevre için %10 olarak alınmaktadır.

QS kapsamında ayrıca yer alan sanat ve tasarım sıralamasında kullanılan parametreler ise akademik etkisi ve işveren etkisidir. Akademik etki % 90 ve işveren etkisi ise %10 olarak katkıda bulunmaktadır. Bu durumun tasarım eğitimi veren programların uluslararası işbirliği ağlarında etkin olmaları, bilinen ve güçlü geçmişleri olması, tanınmış mezun ve akademik kadroya sahip olmaları sıralamayı çok güçlü şekilde etkileyeceği açıktır. 2017 ve öncesinde yapılan sanat ve tasarım alan sıralamasında ilk 200 içinde Türkiye’ den üniversite bulunmamaktadır. Uluslararası ağlara girmeye çalışan ve buralarda etkili olmaya çalışan üniversitelerin sanat ve tasarım programlarının bu sıralamaya girme olasılığı diğerlerine göre daha fazla görünmektedir.

URAP
URAP ODTÜ akademisyen ve araştırmacıların kurduğu URAP Araştırma Laboratuvarı nın hazırladığı genel ve alanlara özgü üniversite sıralamalarını yapan kar amacı gütmeyen bir kurumdur. Makale sayısı, öğretim üyesi başına düşen makale sayısı, atıf sayısı, öğretim üyesi başına düşen atıf sayısı, toplam bilimsel doküman sayısı, öğretim üyesi başına düşen toplam bilimsel doküman sayısı, Akademik yıl bazında doktora mezun sayısı, doktora öğrenci sayısı, öğretim üyesi başına düşen öğrenci sayısı URAP sıralamasında kullanılan ölçütlerdir. Bu ölçütler incelendiğinde diğer iki kurumdan farkı olarak çok daha fazla araştırma ağırlıklı olduğu görülmektedir.
URAP mimarlık alan sıralamasında; İTÜ dünya 97’incisi ve Orta Doğu Teknik Üniversitesi de dünya 100’üncüsü olarak tüm alanlar içinde en iyi dereceyi elde eden iki üniversitemiz olmuştur. (URAP 2016-2017 Alan Sıralaması Basın Bildirisi-15 Mayıs 2017).
Genel değerlendirme
Tablo 1. Mimarlık alanında üniversite sıralaması yapan üç kurumun ilk on üniversite sıralamasını ve Türkiye’den sıralamaya giren üniversiteleri göstermektedir.

Tablo 1. Mimarlık Okulları Sıralaması – 2017

Tablo 1 de THE, QS ve URAP ilk onunun tümünde yer alan mimarlık alanındaki üniversitelerin University College London (İngiltere), University of California Berkeley (ABD) olduğunu göstermektedir. MIT, University of Cambridge, ETH Zurich iki sıralamada birden yer almaktadır. Üç sıralama kurumunun ilan edilen tüm sıralamaları (THE;100, QS;200, URAP;105) incelendiğinde ABD den sıralamaya giren okul sayısı diğerlerinden ayrılmakta ve ilk grupta sadece ABD yer almaktadır. İkinci grupta İngiltere, Avusturalya ve Çin yer almaktadır. Üçüncü grup karışık bir oluşumdur. Güney Kore ve Malezya nın yanında, Kanada, Almanya ve İsveç yer almaktadır. Dördüncü grup Avrupa ağırlıklı bir yapıdadır. Bu grupta İtalya, Hollanda, İsviçre, İspanya yanında Japonya, Şili ve Brezilya bulunmaktadır. Son grup ise sadece bir okulla temsil edilen ülkelerdir. Türkiye’ den iki üniversitenin mimarlık alanında önde gelen eğitim kurumlarının arasında ilk 100-150 ve ilk 100 arasında yer alması büyük bir başarı olarak görülmelidir. Bu durum hem Türkiye’ de bir yandan çok sayıda gencin talep ettiği mimarlık bölümlerinin geleceği açısından ve hem de Türkiye mimarlık ortamının geleceği açısından büyük önem göstermektedir.

Sonuç
Genel bir değerlendirme yapıldığında yirminci yüzyılın ikinci yarısından sonra üniversite sıralamalarına katılan akademik itibar araştırmalarının sonuçları diğer rasyonel ölçülebilen parametreler kadar sıralamaları etkilemektedir (Davis, 2016). Mimarlık okullarını araştıranlar en iyi mimarlık okullarını belirlerken diğer üniversite sıralamalarında olduğu gibi okulun geçmişi ile başlarlar. Sonra yüksek düzeyli öğrenci kabul standartları gelir. Üçüncü sırada okulun ismi ile özdeşleşen ve maliyeti yüksek olan tanınmışlık düzeyi gelmektedir. Öğrenim programı, akademik kadro sayısı ve niteliği, fiziksel olanaklar ve araştırma çıktıları önemli ölçütler olarak belirlenmektedir. Network oluşturma, staj yeri bulma ve iş olanakları bulma öğrenim programının ikincil sırada gelen sıralama ölçütleridir. Diğer bir ölçüt grubu ise sürdürülebilirlik, otomasyon, sayısal tasarım gibi yeni disiplinlerin program ile bütünleştirilmesidir. Okulların tanınmış mezunları olması da öğrencilerin tercihlerinde ve dolayısı ile sıralamada bir diğer önemli ölçüt olmaktadır. Öğrenci tatmini ise ölçütler arasında öğrenci paydaşları açısından önemlidir. Son yıllarda yapılmakta olan öğrenci memnuniyeti çalışmalarının sonuçları irdelendiğinde aynı üniversiteler yer değiştirerek ilk 10 içinde yer aldığı görülmektedir. 2017 yılında Özyeğin Üniversitesi, İYTE, Sabancı Üniversitesi, Koç Üniversitesi ve İhsan Doğramacı Bilkent Üniversitesi şeklinde bir sıralama ortaya çıkmıştır (URL TÜMA 2017) .

Türkiye mimarlık eğitimi değişik ortamlarda olumsuz eleştiriler almasına karşın, bu derece üst düzey üniversiteler arasında iki Türk üniversitesinin mimarlık ve yapılı çevre alan sıralamasında ilk 100-150 içinde yer alması bu sıralamaya katılmak isteyen diğer üniversitelerin de yayın ve atıf sayılarını belirli bir düzeyin üzerine çıkartarak, eğitimdeki kalitelerini akreditasyonla tescil ederek, uluslararası itibarlarını geliştirmek için çaba göstermeleri, genel anlamda Türk mimarlığının itibarını da artıracaktır.

Kaynaklar:
Davis, Meredith (2016) Can College Rankings be Believed?, She Ji: The Journal of Design, Economis and Innovation, Vol. 2, No 3, pp 215-230

URAP Dünya Alan Sıralaması Raporu (2017)
tr.urapcenter.org/2016/URAP_2016-2017_DUNYA_ALAN_SIRALAMASI_RAPORU_16_MAYIS_2017.pdf

URL TÜMA 2017: 
https://docs.wixstatic.com/ugd/779fe1_df4bc17412614459a0bc18222ca7e433.pdf

URL URAP: http://urapcenter.org/2016/Architecture.php