Satın Alma, Bursa Hanlar Bölgesi Çarşıbaşı Kentsel Tasarım Proje Yarışması

PROJE RAPORU

KOZA’YA DOĞRU

MANİFESTO

Koza, içinde tohumu yani umudu, ışığı, geleceği saklar ve korur. Geçmişin kalıtsal, özgün olanını geleceğe güvenle taşır. Sıcaktır, güvende ve ait hissettirir. İnsan ait hissetmediği mekanı sahiplenemez, korumaz ve geleceğe aktaramaz. Ancak bazen mekan, bizlerin ötesinde tarihin derinliklerine kadar uzanan bir ruha sahiptir. Bursa’nın kalbi, tam olarak kolektif hafızamızda bütün/tam olan bu ruhu en derinden hissettiğimiz yerdir. Dolayısı ile Koza, geçmişten geleceğe hep korunmuştur ve mevcuttur. Ancak aidiyet hissi kentsel mekanın, günlük koşturmacaların içinde hatırlanamamaya başlamıştır. Tam da bu noktada ‘Koza’ya Doğru’ kullanıcıları kendine davet eder.

Artık Koza Sokak bizi Bursa’ya özgü ürünlerle mütevazi bir karşılama sunarken, Koza Park hafızamızı tazeleyen tarih sergileri ve yeşil alanların sakinliği eşliğinde bizi Koza Meydan’a ulaştırır. Koza Meydan, insanın kendini görünür kılma ihtiyacının, yani Aristo’nun ‘bios politikos’ olarak adlandırdığı ve Arendt’in vurguladığı şekliyle ‘kamusal alanın’ odak noktasıdır. Böylelikle mekanı anlamlı kılacak kullanıcılar ve kullanıcılara ait olduklarını hissettirecek bir Kozaları olacaktır.

GENEL TANITIM

Hanlar bölgesi geçmişte olduğu gibi bugün de önemini koruyan kentin kalbi konumundadır. Hanların her biri kendine özgülüğü ve tarihsel arka planı ile heyecan vericidir. Geçmiş uygulamalar ile bölgenin tarihi karakterine zarar veren, zayıflatan dönemler geçirmiş olsa da bugün hala ticaret ile yaşayan bir alan olması, önemli potansiyelleri barındırıyor olması büyük avantajdır. Sahip olduğu sosyal kültürel ve ekonomik arka planı ile bütüncül olarak ele alınarak, bu bağlamda yerin ruhuna uygun geçmişi ile bağ kuran, kentsel doku, ekolojik karakter, topografik unsurlar ile uyumlu kararlar üretilmeye çalışılmıştır. Parametreler değerlendirilirken mevcut problemlere yönelik çözümler ile birlikte bölgenin kent kimliği üzerindeki rolünü geçmişten geleceğe taşıyacak bir vizyon çerçevesinden bakılmıştır. Böylece Çarşıbaşı ve etkileşim alanı, farklı kullanıcı profillerini, farklı yaş gruplarını ve kentin engellerini kaldırarak herkese hitap etmesini sağlayacak kullanımlarla kamusal yaşam için uygun, hanlar bölgesinin giriş kapılarından biri olması amaçlanmıştır.

Çarşıbaşı odak alanı ve çevresi kurduğu bağlantı ve mekansal süreklilik içinde üç alt bölge olarak ele alınmıştır.

1. Bölge, KOZA SOKAK: Yarışma alanının kuzeyinde kalan yapı adası, Cumhuriyet Caddesinin başlangıcı ve önündeki açıklık ile Cemal Nadir Caddesinin batısında kalan kısım olarak belirlenmiştir. Bu alt bölge kuzey, kuzey-batı ve doğu yönlerinden gelen yaya akslarını karşılayan, yönlendiren, kapalılık hissi kuvvetli, hareketli bir kanal mekan olarak düşünülmüştür. Yaya hareketlerini odak alanın merkezine çekmek üzere dinamik geçirgen bir yapıya sahip olması, akabinde deneyimlenecek meydanın sakin ve açıklık hissini kuvvetlendirecek şekilde düzenlemeler yapılmıştır.

2. Bölge, KOZA MEYDAN: İş Bankası çevresi ve hanlar ile sınırlanmış meydan alanını kapsamaktadır. İş bankası yapısı öğrencilerin, freelancerların, toplantı ve sunum amaçlı kullanımların olduğu kamusal bir odak “Fikir Atölyesi Bursa” olarak işlevlendirilecektir. Ana toplanma buluşma alanı olarak iş bankası, kent hafızasındaki yerini koruyacak bir imaj ögesi olmaya devam edecektir. Meydan alanı ise kamusal kullanımlara olanak tanıyan, güvenlik, konfor hissi kuvvetli çeşitli aktivite alanlarını içinde barındıran kullanımlar ile 7/24 yaşayan bir mekan olarak tasarlanmıştır.

3. Bölge, KOZA PARK: Yarışma alanının güney bölümündeki yapı adası ve çevresidir. Bu alan Bursa ve hanlar bölgesinin tarihi ile ilgili içeriklerin sergilendiği park alanı olacaktır. Bölgenin yoğun ticari faaliyetleri içinde bir dinlenme noktası oluşturacaktır. Güney ve güney-doğu aksını toplayıcı, yaya hareketlerini odak alana aktaran, yönlendirici tasarım çizgileri uygulanmıştır.

Çevresel aksları karşılayarak tüm bölgeleri birleştiren, ana yaya omurgasına yön verecek bir yaya platformu tasarlanmıştır. Böylelikle mekansal süreklilik içerisinde, sur duvarlarından Kozahan’a kadar kesintisiz, engelsiz bir yaya erişimi sunulmuştur.

ÜST ÖLÇEKLİ KAVRAMSAL YAKLAŞIMLAR, YAKIN ÇEVRE ULAŞIM SENARYOLARI

ÜST ÖLÇEK ULAŞIM SENARYOSU

Hanlar bölgesinin erişilebilirliğinin sağlanmasında toplu taşıma ön planda tutularak özel araçların çeper bölgelerde otoparklar ile bağlantısı desteklenmiştir.

Doğu-batı bağlantısını sağlayan Haşim İşcan caddesi birinci kademe araç yoludur. Ona bağlanan askı niteliğinde cemal nadir caddesi ve Atatürk Caddesi ikinci kademe araç yollarıdır. Ancak motorlu taşıt trafiğinin azaltılması, egzoz salınımının sınırlandırılması ve toplu taşıma öncelikli kullanımın arttırılması ile yaya hareketliliğinin rahatlatılması için bu caddelerin yeniden düzenlenmesine gidilmiştir. Uzun vadede ulaşım master plan doğrultusunda, transit araç girişlerinin kent merkezine girmemesi, raylı sistem hatları ve yayalaştırma bölgeleri desteklenmektedir. Ancak kısa ve orta vadede, yayalaştırma politikalarının gerçekleştirilebilmesi açısından bu caddelerin düzenlenmesinde yeraltı bağlantısı uygun görülmüştür.  Böylelikle özel araçların toplu taşım hattından ayrıştırılması, tünel çözümü ile transit geçişleri sağlanacaktır.

Hanlar bölgesinin kuzeyinde kalan otopark alanlarına araç erişiminin sağlanabilmesi için araç yolları belirlenmiştir. Bölgenin mal akışının sağlanabilmesi için ise kontrollü erişim yolları belli saatlerde mal akışı sağlayacak araçlara açılacaktır.

ÜST ÖLÇEK YEŞİL ALAN SENARYOSU

Hanlar bölgesinin batı sınırını oluşturan kale bölgesi ile doğuda Gökdere deresini birleştirecek hat yeşil alan koridoru olarak önerilmiştir. Yapılacak yayalaştırma uygulaması ile birlikte hanlar bölgesinin güney sınırını oluşturacak yeşil koridor, bölgenin ekolojik karakterini güçlendirecek, kentsel ölçekte yeşil alanların sürekliliğini sağlayacak, aynı zamanda yoğun ses ve hava kirliliğini ortadan kaldırarak yeşil bursa imajına yakışır kentsel mekanların tasarlanmasına olanak tanıyacaktır. Bu bağlamda daha güvenli, sağlıklı ve konforlu yaya hareketliliği sağlanacaktır.

Alanın kontrollü erişim sokakları ve kuzey kesiminde kalan otopark alanları ise bölgenin araçsızlaştırma politikası ile orta ve uzun vadede potansiyel yeşil alanlar olarak tespit edilmiştir.

YAKLAŞIM VE STRATEJİLER

Hanlar bölgesi Çarşıbaşı Kentsel Tasarım Yarışması kapsamında üretilen yaklaşım ve stratejiler üç ölçekte ele alınmıştır.

1. Hanlar bölgesi hedef ve ilkesel plan kararları
2. Yarışma sınırı genel kararlar
3. Odak alan detay tasarım kararları

 1.HANLAR BÖLGESİ –HEDEF VE İLKESEL PLAN KARARLARI

Hanlar bölgesinin kentsel kimliğini, tarihi bağlamını koruyarak tarihi kent merkezi olma özelliğini geleceğe taşıyabilecek hedef ve stratejiler amaçlanmıştır.

Bu bağlamda hanlar bölgesi;

1.1 Ana Hedefler

1. Yere özgü kavramına uygun, çevresiyle ele alınması
2. Yaya ve toplu taşıma odaklı mekansal gelişimin, alanın tarihi yapıları ile uyumlu kurgulanması
3. Mekansal kullanımların, bütüncül olarak organizasyonu ve faaliyetlerin kurgulanması

1.2 ÜST ÖLÇEK İLKESEL PLAN KARARLARI

1. Bölgenin genel karakterine , tarihsel bağlamına uygun bulunmaması ve hanlar bölgesinin silüetine etkisi, Pirinç Han ve İpek Han’ın görünürlüğünü kısıtlaması gerekçeleri ile kamulaştırma alanına ek olarak, zafer plazanın cumhuriyet caddesinin güney kısmında kalan bölümü kaldırılacaktır.
2. Cemal Nadir Caddesi ve Atatürk Caddesi yeniden düzenlenerek, yaya ve toplu taşıma uygun en kesit önerileri getirilecek, kale yamaçlarındaki yeşil doku, Gökdere’ye doğru bu aks üzerinde yeşil alan koridoru oluşturacaktır. Transit araçlar için yer altı önerisi toplu taşıma ve yaya hareketliliğini rahatlatacaktır.
3. Hanlar bölgesine giriş kapısı niteliği taşıyan kamusal açıklıkların, batıda Çarşıbaşı, güneyde Koza Han önü Gazi Orhan parkı, kuzeyde Fomara meydanı ve doğuda Yiğit Kohne Cami çevresinin “tarihi alanlarda kentsel tasarım standartları” çerçevesinde ele alınması ve bütüncül değerlendirilmesi desteklenmektedir.
4. Cumhuriyet Caddesinin kuzeyinde kalan kentsel dokunun korunarak, turizm amaçlı konaklama birimleri anlamında değerlendirilmesi, Bursa ve Cumalıkızık yönetim planı önerileri doğrultusunda desteklenmektedir.
5. Yer altı uygulamaları, kentsel dayanıklılık ve salgın hastalıklar kapsamında değerlendirilerek, Cemal Nadir ve Atatürk caddelerinde kontrollü yaya geçişleri ile sağlanacak, Orhangazi yeraltı çarşısı ise yeniden düzenlenerek yarı açık bir formda tekrar tasarlanacaktır.
6. Saat kulesi ve bursa kalesinin panaromik görüş avantajının değerlendirilmesi ve kale surlarında tasarlanacak seyir terasları için, Çarşıbaşı ve Hanlar bölgesi ile erişiminin güçlendirileceği yaya platformu ve asansör bağlantısı kurulacaktır.

şeklindedir.

2.YARIŞMA SINIRI – GENEL KARARLAR

Hanlar bölgesi Çarşıbaşı yarışma alanı bağlamında kuzeyde Cumhuriyet Caddesi, güneyde Atatürk caddesi, batıda Tophane yamaçları ve doğuda Ulucami Caddesi ile bu sınırların yakın çevre bağlantıları gözetilerek incelemeler yapılmıştır.

2.1 MEVCUT DURUMDA SORUNLAR ;

• Tophane yamaçları, Saat Kulesi bağlantısı kentin engelleri kapsamında erişilebilirliği zayıf bir hat olmaktadır.
• Cemal Nadir Caddesi batısında kalan ticari birimler, kentsel imajı zayıflatmakta, yeşil alanların bütünlüğünü parçalamaktadır.
• Kamulaştırma sonrası oluşacak dolu boş dengesizliği, ölçeksiz mekansal alanlar oluşturacaktır.
• Kapalı Çarşının ek katları ve üst örtüsü tarihi alanın imajını zedelemektedir.
• Cemal Nadir Caddesi üzerinde, özellikle kamulaştırma sonrası, yoğun araç trafiğinin ses ve hava kirlilik etkileri, hanlar bölgesinin iç kesimlerine daha çok etki edecek, açık alan kullanımlarını büyük ölçüde olumsuz etkileyecektir.
• Tescilli yapıların görünürlüğü, çevresindeki yapılar ve işlevsel kullanımları sebebi ile yitirilmektedir.
• İş bankası arkası, hanlar ve kapalı çarşı ile sınırlanan alan, önemli bir kamusal odak olma algısını, otopark kullanımı ve işlevsiz yapılar ile yitirmektedir.
• Ulucami caddesi ile Çarşıbaşı odak alanın yaya bağlantıları zayıf ve sürekliliği bulunmamaktadır.
• Yaya alt geçit noktaları, sokak ara yüzünde tretuarın daralıp genişlemesine neden olmaktadır.
• Farklı kullanıcıları bir araya getirecek kamusal açık alanlar değerlendirilememekte, yaya yönlendirici peyzaj, aydınlatma ve döşeme detayları yetersiz kalmaktadır.
• Zafer plazanın cumhuriyet caddesi güneyinde kalan bölümü, tarihi yapıların görünürlüğünü etkilemekte, tarihi alanın imajına zarar vermektedir.

Önemli görülen başlıca mevcut durum değerlendirmesi ve üst ölçekli amaç doğrultusunda ;

2.2. YARIŞMA ALANI GENEL YAKLAŞIM

• Yaya ulaşım ve yeşil alanların sürekliliği sağlanacak
• Kentsel imaj değeri ön plana çıkartılacak, odak noktası ve kentsel kamusal mekanlar tanımlanacak
• İşlevsel çeşitlilik ile farklı kullanıcı gruplarının mekanı 7/24 kullanması sağlanacak

şeklindedir.

Bu bağlamda odak alanın çevresi ile ilgili; tophane yamaçları için koruma planı yeşil alan işlevi desteklenerek, mevcut tophane yamaçları projesi kabul edilmiştir.

Kapalı çarşı ek katları kaldırılarak üst örtü sadeleştirilecektir.

Kapan han eski görünümüne yeniden kazandırılacaktır.

Hanların iç düzenlemeleri sadeleştirilecek, tarihsel bağlamına uygun atölye çalışmaları düzenlenecektir.

Üst ölçek ulaşım kararları ve koruma amaçlı imar planı doğrultusunda hareket edilerek, yeni otopark alanı önerilmemiştir. Otopark olarak kullanılan meydan açık alanlarında, araç kapasitesi gereğince zafer plaza otoparkı genişletilerek, ihtiyaca yönelik çözüm üretilmiştir.

3.ODAK ALAN – DETAY TASARIM KARARLARI

Çarşıbaşı odak alanı hanlar bölgesinin kapılarından biri olmakla birlikte günlük ticari aktivitelerin yanı sıra, farklı kullanıcı grupları için çekim noktası oluşturacaktır. Alanın kamusal kullanımı sağlanırken, kentsel engellerin kaldırılması, evrensel tasarım kriterleri bağlamında her noktada uygulanmıştır. Böylelikle kesintisiz ve güvenli, yaya öncelikli hareketlilik ön planda tutularak, esnek kullanımlara olanak tanıyan tasarım kararları alınmıştır.

Yarışma alanı içerisinde tüm rampa eğimleri %8 ‘in altındadır, engelli asansörleri ile desteklenmiştir. Mevcutta var olan tescilli yapı ve ağaçlar korunmuş, yıkılmış tescilli yapılar aslına uygun olarak tasarımda yerini almıştır.

Yapılan çalışmada odak alan üç alt bölgede incelenmiştir.  Birinci ve üçüncü bölgeler yaya hareketlerini ikinci bölgeye yönlendiren, farklı kullanıcıları odak alanın merkezine çeken niteliktedir.

1.BÖLGE: KOZA SOKAK

Odak alanın kuzey başlangıcıdır. Tur otobüsleri için ayrılan cep bu bölgede yer almaktadır. Bu sebeple hem kuzey, kuzey-batı ve doğu yönlerinden gelen yaya akslarını hem de hanlar bölgesini ziyaret etmek isteyen turistleri karşılayan alandır. Bölge yaya hareketlerini odak alana çeken, kapalılık hissi kuvvetli, yönlendirici kanal mekan olarak, dinamik geçirgen bir yapıya sahiptir.

1.bölge tasarlanırken eski kullanım alışkanlıkları ile bağlantı kuran, insan ölçeğine uygun, farklı kullanıcı gruplarına hitap edebilecek esnek kullanımlı ticari modüller oluşturulmuştur. Modüller 3 farklı ebatta tasarlanmış olup, eski bursa sokak görünüşlerinden esinlenilmiştir. Tamamen bir sergi alanı gezer gibi hem hanlar bölgesini hem de sokak algısının hissedildiği, Bursa’ya özgü ürünlerin, hediyelik eşyaların satışlarının gerçekleştiği bir alan olacaktır. Ayrıca kamulaştırma sonrası oluşacak dolu-boş alan dengesizliğinin yerini, aktif kullanılabilen, yaşayan bir mekana dönüştürecek ve aynı zamanda pirinç hanın kentsel imajını ön plana çıkartacaktır. Böylelikle 1862 Suphi Bey haritasında da hissedilen dolu-boş dengesi kurulmuş olacaktır.

Kalburcular caddesi üzerindeki ticari modüllerin Pirinç Han’a bakan yüzleri peyzaj ile kapatılarak yaya hareketliliği ayrıştırılmıştır. Böylece kalburcular caddesinin kullanım alışkanlığı engellenmemiş olacaktır.

Yaya platformu bu bölgede kapalılık hissini kuvvetlendirici bir etki olarak ticari modüllerin üstünü örtmekte, ana yaya omurgasını şekillendirmektedir.

2. BÖLGE: KOZA MEYDAN

İş Bankası çevresi ve hanlar ile sınırlanmış meydan alanını kapsamaktadır. Kamusal kullanımları ile her yaştan kullanıcıya hitap eden, günün ve yılın farklı zamanlarında farklı etkinliklere imkan tanıyacak açık, yarı açık ve kapalı alanları barındırmaktadır.

Yaya hareketliliğine yön veren ana akslar, Ulucami Caddesi ile bağlantısı güçlü çizgilerle tanımlanmaktadır. Mumcu sokak, Dökmenciler sokak ve 8 aralık sokakları korunarak peyzaj ve aydınlatma elemanları ile desteklenmiştir.

Tescilli yapıların işlevleri, İş Bankası fikir atölyesi ile birlikte, el sanatları ve ebru atölyeleri olarak,  Bursa’ya özgü değerlerin üretileceği, aktarılacağı alanlara dönüştürülmüştür. Sarıca sungur mescidinin, sarıca sungur türbesi ile birlikte düşünülerek manevi değerini yaşatması uygun bulunmuştur.

Platform bu bölgede halka açık çalışma alanları ve atölyeler ile meydan alanını dengeli bir şekilde ayırıcı unsur olarak kullanılmıştır. Peyzaj ve aydınlatma tasarımları mekansal kurguyu güçlendirmek, yaya hareketliliğini yönlendirmek için dengeli olarak dağıtılmıştır. Sarıca sungur mescidi ve türbesi yeşil alan tasarımı ile kullanımına uygun, sakin bir alana dönüştürülmüştür. Meydan alanı yerin ruhuna uygun olarak kompakt tutulmuştur. Bu alanı çevreleyen oturma birimleri ve yeşil alan kullanımları ile sınırlandırılmıştır. Açık sinema ve çok amaçlı kullanım alanı peyzaj tasarımı ile ayrıştırılmış ancak tamamen kopartılmamıştır. Görsel bütünlük, mekansal hiyerarşi bağlamında korunmuştur.

Bölgenin kuzey-batısında kalan anıt ağaç ve tescilli yapı bir arada düşünülerek, çocuk oyun alanı ile birleştirilmiş, işlevsel olarak birbirlerini destekler nitelikte kullanılmıştır.

Fikir Atölyesi Bursa (İş bankası)’nın güneyinden  başlayan ana giriş, 220 kotunda esnaf oturma alanları ile birleştirilmiştir. Meydana girişler bu hat üzerinden merdiven ve rampa kullanılarak sağlanmıştır.

 3.BÖLGE: KOZA PARK

Odak alanın güney başlangıcıdır. Bölgenin yoğun ticari faaliyetlerini dengeleyecek yeşil koridor hattı üzerinde yer yer genişleyen yeşil alan sisteminin önemli bir ayağını oluşturmaktadır. Ana toplu taşıma durak bağlantısını, kapalı çarşı yönünden ve Ulucami yönünden gelen yaya akslarını karşılamaktadır. Peyzaj ve aydınlatma elemanları ile yürüyüş yolları tanımlanmıştır. Platformun altında kalan alanlar bu noktada ticari kullanımlar ile değerlendirilmiştir. Yeşil alanda, Bursa ve Hanlar Bölgesinin tarihini aktaran görseller sergilenecektir. Kullanıcıların, farkında olmadan deneyimledikleri mekanların, tarihsel bağlamlarını fark edebilme fırsatı sunulacaktır. Böylelikle koruma bilincine toplumun her kesiminin, aidiyet bağlamında katkı sağlayacağı kolektif algının güçlendirilmesi amaçlanmıştır.