Moda’nın ‘Boş’ Köşkü

Paşaların yaşadığı, öğrencilerin eğitim gördüğü Moda’daki Mahmut Muhtar Köşkü, kaderinin yeni dönemecinde. Uzun yıllar Kadıköy Lisesi olarak hizmet veren yapı, kültür evi olarak restore ettirilmek isteniyor ama gerekli izin hala çıkmadı.

Kadıköy’ün simgelerinden bir yapı. Mermer Köşk olarak da bilinen Mahmut Muhtar Paşa Köşk’ü “Devlet erkanına ait” nadir eserlerden. Köşkün tarihi 1870’lere kadar uzanıyor. İtalyan bir mimarın inşa ettiği yapıda banker Alfred Frederic James Barker ve ailesi 10 yıl yaşadı. 1894 depreminden sonra binayı Dimitri Veldemi’ye sattı.Veldemi’nden satın alan kişi ise Gazi Ahmet Muhtar Paşa idi. Paşa, evlenecek olan oğlu Mahmut Muhtar Paşa için seçmişti bu köşkü.

Yapıda billur tokmakların açtığı kapılar Gazi Ahmet Muhtar Paşa’nın başarılarına da açıldı adeta. 1860 yılında Harbiye’yi birincilikle bitirip sadrazam oldu. Önemli bir bilim ve eğitim insanıdır. Uluslararası saat sistemi ve miladi takvime geçmeyi öneren ilk Osmanlı yöneticisidir. Darüşşafaka Cemiyeti’nin kurucularındandır. Oğlu için satın aldığı köşkün kaderinin eğitimle kesişmesi hoş bir tesadüf olsa gerek…

Teknolojisiyle Ünlüydü

Gazi Ahmet Muhtar Paşa’nın oğlu Mahmut Muhtar Paşa da babasının izinden gitti. Bahriye Nazırı oldu. Mısır Hidivi İsmail Paşa’nın kızı Prenses Nimetullah Sultan ile evlenerek köşke yerleşti. Bu yerleşim, o zamana kadar levantenlerin yaşadığı Moda’ya Türk ailelerin gelmeye başlaması açısından önemli. Köşk bundan sonra, 1897-1929 yılları arasında burada yaşayan Mahmut Muhtar Paşa adıyla anıldı.

Teknolojisiyle de ününe ün kattı köşk. Anadolu yakasına henüz elektrik gelmemişken bahçeye kurulan sistemle elektrik sağlandı köşke. Merkezi ısıtma sistemi döşendi. Kabartma desenli petekler, bronz at ve geyik heykeller, çeşmeler, tavan ve duvar süslemeleri, Morano vitraylı mitolojik figürlerle süslü pencereler, mermer korkuluklar köşke şıklık ekleyen detaylar arasındaydı.

Duvarlarla çevrili, dikdörtgen planlı, neoklasik yapı, mimari özellikleriyle de göz kamaştırıyor. Bodrum, giriş ve sofadan oluşan mermer köşkün kuzey, batı ve doğu cephelerinde birer kapısı bulunuyor. Doğu kapısı hareme, dört sütunlu ana giriş kapısı ise selamlığa açılıyor. Girişteki karşılıklı ve eş planlı altı oda misafirler, sofadaki odalar ev sakinleri, son kattaki odalar ise hizmetçiler için yapılmış. Üçüncü kata çıkılan ve hizmetçilerin kullandığı merdivenler konağı mutfağa bağlıyor. Köşkün bahçesinde ise selamlık, kapalı bir manej, ahırlar, mutfak, kiler ve yemekhane bulunuyor.

Bahriye Nazırlığı’ndan sonra Berlin’de sefirlik yapan Mahmut Muhtar Paşa İstanbul’a dönerek köşke yerleşti. Ancak beklenmedik bir olay ailenin hayatını kökten değiştirdi. Paşa, nazırlığı sırasında Osmanlı Donanması için İngiltere’ye ‘Sultan Osman’ ve ‘Reşadiye’ zırhlılarını sipariş edip bedelini ödemişti. Ancak bu gemiler Osmanlı’ya teslim edilmedi. Paşa ‘hazine hakkının

kaybına sebep’ten yargılanıp suçlu bulundu. Bedelini faiziyle ödemesine karar verildi. 22 bin altını ödeyen Paşa, ‘ailesinin adına leke sürüldüğü için’ ülkeyi terk edip Mısır’a yerleşti. 1935’te bir gemi yolculuğunda hayatını kaybetti. Felaket bununla bitmedi aile için. 1952’deki Mısır ihtilalinde varlığını kaybeden aile İstanbul’a döndü.

1959’da Bakanlığın Oldu

Aile köşke döndü ama borçları ödemek için 1956’da bir müzayede düzenlendi. Bu müzayedede Fransız heykeltraş Louis Doumas’ın 1864 yılında yaptığı ve Emirgan’daki Atlı Köşk’e ismini veren bronz at heykeli Sabancı ailesinin, Divan Oteli’nin simgesi geyik heykeli Koç ailesinin, bina ve arazi ise Milli Eğitim Bakanlığı’nın oldu.

Mezunları Kültür Evi Yapmak İstiyor

Milli Eğitim Bakanlığı köşkte Kadıköy Kız Lisesi’ni açtı. 2002’de karma eğitime geçilmesiyle Kadıköy Lisesi, 2008’de İstanbul Kadıköy Lisesi adını aldı. Akademik ve spordaki başarılarıyla önemli bir eğitim kurumu olan okulun özellikle basketbol alanında çok sayıda Türkiye ve dünya derecesi var. Okulun 14 bin mezunu arasında milletvekili Bihlun Tamaylıgil, oyuncu sanatçı Esra Akkaya, Şebnem Bozoklu, Açelya Elmas, Işıl Yücesoy, sporcu Etkin Kerimoğlu, Aysun Kaya gibi isimler bulunuyor.

Köşk, günümüzde kullanılamaz durumda. Mezunlar Derneği’nce tüm çalışmaları bitmiş olan binanın restorasyonu için hala gerekli izinlerin çıkması bekleniyor. Mezun olduğum okula, bir numarayla kaydolup mezun olan ilk kişi Gaye Barlas ve onun dönemindeki öğrencilerin bez pabuçlarla dolandığı köşkü gezerken çok hüzünlendim. Köşkün daha fazla hasar görmeden müzesi, sergi salonları olan bir kültür evine dönüşmesini bekliyor.