Bursa Eski Merkez Bankası Hakkında…

Bursa Eski Merkez Bankası… Şevki Vanlı ile Ersen Gömleksizoğlu’nun 1965 yılında açılan mimari proje yarışmasında birinci olduğu ve uygulandığı projeleri.

Fotoğraf: Faruk Özgökçe

Merkez Bankası, özellikle o yıllarda yarışmalarla elde etme adetinin güzel bir sonucu. Bursa’da böyle örneklerin azlığı da değerlendirildiğinde ön plana çıkan yapılardan. Aynı zamanda Koruma Kurulu tarafından tescilli.

2005 yılında yeni bir yarışma açtı kurum. Yeni bir proje ve yeni bir uygulama. 1. olan Ömer Selçuk Baz ve Emine Didem Durakbaşa projesi’nin uygulaması 2013 yılında bitti ve yeni yerine taşındı Merkez Bankası.

Bundan sonraki süreç ise biraz bilinmeyen. Veya az bilinen.

Son günlerde yıkımı ile gündeme gelince dikkatler üstüne çekildi. Aynı zamanda devam eden “Bursa Hanlar Bölgesi Çarşıbaşı Kentsel Tasarım Yarışması”nın da içeriğinde olan yapının yıkım süreci de bilinmeyen konulardan. Bu yazıda bu süreci bildiğim yönleriyle aktarmaya çalışacağım. Herhangi bir niyet okumaya, kişisel görüşe girmeden… Yalnızca bilgilendirme amaçlı…

Öncelikle hızlı bir anlatımla maddeler halinde yapı ile ilgili bilgiler; mülkiyet Maliye Hazinesi, tahsis Kültür Bakanlığı, kullanım Restorasyon ve Konservasyon Bölge Laboratuvar Müdürlüğü. Yıl 2018. Öncesinde bir dönem kütüphane olarak da kullanılan yapı kapasitesinin altında bir kullanılır, çünkü tamamının kullanımı için detaylı bir çalışma yapılmalıdır. Ek kültürel ve kamusal fonksiyonlar değerlendirilir. Kültür Bakanlığına bağlı Rölöve ve Anıtlar Müdürlüğü yapıda restorasyon yapmak için projelere başlar. Önce rölöve alınır, Koruma Kurulunca onaylanır. Restitüsyon zaten Şevki Vanlı ile Ersen Gömleksizoğlu’nun projelerinin aslıdır.

Fotoğraf: Bursa Büyükşehir Belediyesi Arşivi

Restorasyon aşamasına gelindiğinde yapının statik dayanımı test edilecektir. Çünkü yapı 50 yılı tamamlamıştır. 50 yıllık betonarme ve tescilli bir yapı… Üniversite’den destek alarak çalışmalara başlanır. Betonarme yapılarda uygulanan karot ölçümü bu yapıda da yapılır ve beton değerleri tahmin edilenin çok altında çıkar. Bodrum C10, zemin C7 ve üst katlar C4. Yani beton kalmamıştır zaman içinde. Ciddi güçlendirme gerektiriyordur yapı. Tabii güçlendirme projesi de çizilir. Bütün kolonların çevresini yeni betonarme kolonlarla sarıp bohçalayarak… Ama o da yapının mimari karakterindeki en önemli unsurlardan olan narin kolon etkisini kaldırır, balkon korkuluklarının tipolojisini bozar ve iç mekanda da bazı alanların kullanılmaz hale getirir. Yapının mimarisi büyük ölçüde bozulur.

Tabii bu öneri Koruma Kurulundan onaylanmaz ve faklı tekniklerle yeniden güçlendirme projesinin hazırlanması istenir. Devam eden süreçte farklı tekniklerle dahi yapının mimari karakterini bozmadan güçlendirilmeyeceğini beyan eden raporu gelir.

*Bu noktada bir parantez açmak isterim. Konu bir inşaat mühendisinin doğru teknikle güçlendirme yapamaması değil. Zira aynı Hocanın tarihi eserlerde birçok güçlendirme projesi uygulanmış durumda. Yine Bursa’da farklı yapılarda farklı inşaat mühendislerinden benzer raporlar oluşturuldu. Bu yapı ise yeni bir taşıyıcı sistemle taşıtılacak seviyede olduğu düşünülen bir yapı idi. Yani mevcut taşıyıcı sisteme ek güçlendirmelerden ziyade mevcut yapıya yeni bir taşıyıcı sistem entegre ettirme gerekliliği duyuluyordu. Bunu yazının sonunda tekrar gündeme getireceğim.

Yapı mevcut haliyle yerinde duruyordu ama dışarıdan gelebilecek en ufak hareketlenmede yıkılma tehlikesi ile yüz yüzedir. Yani rapor bunu söyler.

Süreç devam eder, yapı bu süreçte de kullanılmaya devam eder. Çünkü yıkımı hiç gündemde değildi. Ama yapı ile ilgili bir karar alınması gerekiyordu. Çünkü tehlikeli bir yapı olduğu raporlarla ve ölçümlerle belgelenmiş bir yapıdır. Bu sebeple tekrar konu gündeme gelir. 2 seçenek vardır, ya yapının mimarisi bozulacak şekilde güçlendirme projesi (bu proje de dahi “yapının güçlendirilmiş halinde de beklenen performansı gösteremeyeceği” notu yer alıyordu) ya da rekonstrüksiyon. Başka çarenin olmadığı değerlendirilerek ve statik rapora atıfta bulunarak rekontrüksiyon kararı alınır. Bu; yapının yıkılarak yeniden yapılması demektir. Bu süreçte statik raporda rekonstrüksiyon durumunda yapının aynen yapılıp yapılamayacağı ile ilgili araştırma da istenir ve iç mekanda ufak rötuşlar haricinde aynen yapılacağı raporla belirtilir.

Fotoğraf: Bursa Büyükşehir Belediyesi Arşivi

Peki “Bursa Hanlar Bölgesi Çarşıbaşı Kentsel Tasarım Yarışması” konunun neresindedir? 2020 yılının başlarında Bursa Büyükşehir Belediyesi tarafından “Hanlar Bölgesi Çalıştayı” düzenler. 2019 yılında Belediye tarafından başlanan çalışmalar ile ortaya çıkan fikirler sunulur ve tartışılır. Bu fikirlerden biri ve en çok üstünde durulanı Çarşıbaşı olarak adlandırılan bölgesidir. Eski Merkez Bankası’nı da içine alan bölge… Çalışma sonucunda alanda proje yarışması açılması önerilir. Çalışmalar başlanır. Ve jüri seçiminden şartnamenin yazımına kadar detaylı çalışmaların yapıldığı yarışma 15 Eylül 2020 tarihinde ilan edilir. Yarışma kapsamına Merkez Bankası da dahildir. Şartname eklerinde de yapının tescilli olduğu belirtilmekte ve şartnamede “Korunması gereken Merkez Bankası yapısının nasıl işlevlendirileceği, çevresinin ve bitişik nizam yapılaşmış olmasından kaynaklı fiziki durumunun kamulaştırma sonrası nasıl yorumlanacağı önemlidir.” ifadesi ile yapıya değinilmektedir.

Resim: Faruk Özgökçe

Ancak son olan deprem ile yapının tehlike arz ettiği konusu kendini gösterir ve olası depremlerle çevresine zarar vermeden yıkımına başlanır. Yıkımına gelen süreç yarışmanın dahilinde gelişmediği gibi yıkımı da yarışmadan bağımsızdır.

Üstte de ayrıca değindiğim bir konu var, aslında konuşulması gereken konu. Tescilli ve betonarme yapıların depremsellik açısından değerlendirilmesi… Deprem kriteri tescilli bir yapıda ne kadar ön planda? Diğer ahşap ve taş yapılar bu açıdan değerlendirilerek mi güçlendiriliyor? Ama betonarme yapı tescilli dahi olsa güçlendirilmesi gerektiğinde karot ölçüme ve belli değerlere göre güçlendirilmekten farklı seçenekler var mı?

Elbette bazı seçenekler var (tekstil ve püskürtme bazlı güçlendirme elemanları gibi). Ama bunlar hangi değerleri değiştiriyor? Veya ölçülebilir bir katkı koyuyor mu?