Satınalma (Aşık Daimi Mezarı), İstanbul’un Mezarları Tasarım Yarışması

PROJE RAPORU

Âşıklık geleneği, diğer kültür değerlerinde olduğu gibi, belirli bir işlevi yerine getirmek, bir ihtiyacı karşılamak üzere geleneğin yarattığı bir kültür değeridir. Tüm bunlarla beraber âşıklık, Alevi-Bektaşi inanç geleneğinin önemli bir ögesi haline gelmiştir. Çünkü Alevi-Bektaşi öğretisi ve uygulamalarında müzik, bağlama ve âşıklar, kültürel kodların taşıyıcısı ve aktarıcısı durumundadır.

Âşık Daimi de bu kültürel kodların, tasavvufi yaklaşımın en önemli aktarıcılarından biridir. Ortaya koyduğu çok sayıdaki eseri ile toplum belleğinin önemli bir parçası haline gelmiştir.

Âşık Daimi’nin Anlatısı ve Neden Daimi?

Âşık Daimi eserlerinin anlatısı ve derdi incelendiğinde parçası olduğu inanışın izleri kolaylıkla okunur. “Vahdet-i vücut” inancını belki de en ustalıkla anlatan aşıklardandır. Tanrı (evren) – Doğa ve insan üçlüsünün oluşturduğu birlik ve bütünlük, bir insan olarak tanrı ve doğa ile bir olma düşüncesi Aşık Daimi’nin sanatında yatan temel ögedir. Daimiye göre bu üçlü bir döngü içindedir, Alevi-Bektaşi öğretisinde bu döngüye “devr-i daim” denir. İşte Aşık İsmail de bu öğreti ile bütünleştiği ve belli bir mertebeye ulaştığı için Aşık İsmail Daimi ya da Aşık Daimi olarak anılmaya başlanmıştır.

Âşık Daimi Anlatısında Ölüm;

Aşık Daimiye adını da veren bu olgu ölüm kavramını da döngünün bir parçası olarak ele alır. İnsan tin (ruh) ve gövdeden (beden) oluşur. Ölüm ancak fani olan bedeni yok eder ancak ruh ebedidir, tanrıya ve doğaya daha da yaklaşarak onlarla ile bir bütün olarak döngüsüne devam eder.

“…
Nice Kabdan Kaba Boşaldım Doldum,
Karıştım Denize Deniz Ben Oldum,
Damlanın İçinde Evreni Buldum,
Yine Benden Bana Getirdi Beni.
…”

Bu nedenledir ki bu öğretide ölüm “hırka değiştirmek”, “Hakk’a yürümek” kalıpları ile ifade edilir. Ölen kişinin ardından ise “devr-i daim olsun” şeklinde temennide bulunulur.

Tasarımın Kavramsal Altlığı;

Aşık Daimi’nin anıt mezarı tasarlanırken kendisinin de temsilcisi olduğu bu öğreti temel alınmıştır. Ölümün tin ve gövdeden oluşan insanın döngüsünün bir parçası olduğu düşünülerek anahtar-kilit gibi birbirini bütünleyen bu iki parçanın birbirinden ayrılışı sembolize edilmiştir.

Gövde İsmail Aydın’dır. Fanidir. Ancak tin eserleri ile ruhunu tüm insanlara açmış olan Âşık Daimidir ve ölümsüzdür, döngüsüne devam etmektedir. Bu iki parça birbirleri ile birleşip koparak oluşturdukları döngüyü sembolize edecek biçimde yerleştirilmiştir.

Öğretinin ifade ettiği bütünlük kavramı yani ruh ve bedenden oluşan insanın tanrı (evren) ve doğa ile birliği de insanın parçalarının ait olduğu yer anlamında tanrı ve doğayı simgelediğinden toprak ile bütünleştirilmiştir.

Tasarımın Teknik Detayları;

Konum ve yaklaşım: Tin ve gövdeyi temsil eden taşlar tam bir bütünün kopmuş parçaları formunda olup bir döngüyü anlatır biçimde konumlandırılmıştır. Buna ek olarak mezara yaklaşımın kuzeybatıdan olduğu gözetilerek metinlerin ve taşların konumlanışı bu doğrultuda yerleştirilmiştir.

Metinler: Tin taşı ve gövde taşı bir bütünün iki parçası olduğundan tin taşında Âşık Daimi, gövde taşında ise İsmail Aydın yazmaktadır. Faniliği simgeleyen gövde taşında doğum ve ölüm yılları yazılmışken, tin taşında bu tarihlere yer verilmemiştir. Her iki taş için de sembolize ettikleri kavramları anlatan Âşık Daimi dörtlüklerinden kısımlar seçilmiştir.

Kaynaklar;

Benli, Y. (2019). Alevi-Bektaşi Öğretisinde Hakk’a Yürüme Erkanında Müzik.
Özdemir, E. (2020). Âşıklık Geleneği, Âşık Müziği ve Alevilik.
Fırat, A. (2019). Âşık Daimi ve Âşık Edebiyatı’ndaki Yeri.

Jüri Raporundan;

Bütüncül bir tasarım yaklaşımı ve genel tasarım dilinin sadeliği olumlu bulunmuştur. Birbirlerini tamamlayacak şekilde önerilen, beden ve ruhu sembolize eden, yatayda mezarı çevreleyen taş kütleler ile bu elemanların arasında yaratılan boşluk tanımlaması olumlu karşılanmıştır. Taşların üzerine yerleştiği bazanın tasarım dili ise genel tasarım dilinden kopuk bulunmuş, taşlar üzerinde kullanılan harflerin boyutları ve metnin uzunluğu eleştirilmiştir. Mezarın çevresi ile kurduğu ilişki
anlaşılamamıştır.

Proje konusuna getirdiği farklı bakış açısı, özgün ve nitelikli tasarım yaklaşımı, yarışma kültürüne ve güzel sanatların gelişimine yönelik katkısı nedeniyle jüri tarafından Satınalma ile ödüllendirilmiştir.