Eşdeğer Mansiyon, Çanakkale Belediyesi Sosyal Konutlar Mevkii Kentsel Yenileme Ulusal Mimari Proje Yarışması

Proje Açıklama Metni

Toplu konut; en basit ifadeyle, birden çok konut biriminin bir araya gelerek oluşturduğu toplu bir yerleşme biçimidir. Amaç salt konutların bir araya gelmelerinden oluşan bir yaklaşım değil, fiziksel olarak tanımlanmış bir alanı paylaşan insanlar arasında “toplumsal ilişkiler bütünü” oluşturma çabasıdır. Fiziksel ve sosyal yapının bir araya gelmesi ile oluşan bu bütün, kent ölçeğinden yapı ölçeğine kadar her seviyede kurulmalıdır. Toplu konut yerleşimlerinde konut birimleri ile birlikte açık alanlar bu sosyal yapının oluşturulmasında en önemli etkenlerden biridir. İnsanların birbirlerine temas etmelerine yardımcı olarak “toplum” un oluşmasını sağlarlar. Bu doğrultuda Sosyal Konutlar Mevkii yerleşiminin yenilenmesinde şu ilkeler göz önünde bulundurulmuştur;

• Yerleşimin kentin çeperindeki dokuyu bir bütün olarak örgütlemesi
• Yeşil açık alanların konut bölgesinin ana omurgası konumunda bulunması
• Çevresindeki kentsel dokuyu yerleşim ile bütünleştirecek odak noktalarının bulunması
• Yerleşim içerisinde yer alan mevcut ilköğretim okulu ve cami ile oluşturulacak konut dokusunun homojen birleşimi
• Kentsel ölçekten yapı ölçeğine kadar toplumsal homojenlik
• Konut birimleri ile açık alanların bir bütün halinde işlemesi.

Sosyal Konutlar Mevkii konut yerleşiminin yenilenmesinde yerleşimin kent dokusu ile kurduğu mevcut ilişkiler ve potansiyeller değerlendirilmiştir. Yerleşimin güneyinde konumlanan Sarıçay rekreatif bandı, merkezinde konumlanan Seyfettin Çamoğlu İlköğretim okulu ve mevut cami, kuzey-güney doğrultusunda devam eden mevcut ağaç grupları yerleşimin planlamasında önemli tetikleyicilerdir. 866 konut biriminden oluşan Sosyal Konutlar Mevkii’nin kentin çeperinde konumlanması ve gelişmekte olan kentler düşünüldüğünde çeper bölgelerin hızlı bir biçimde büyümesi göz önünde bulundurularak yenilenme sürecinde yerleşim %50 yoğunlaştırılarak 1234 konuta çıkarılmıştır. 115 m² lik 866 konut birimi ile birlikte yerleşime farklı tip ve büyüklükte konut, ticari birim, kültürel tesis, ve sosyal alanlar eklenmiştir.

Yeşil Omurga

Yerleşim kuzey-güney doğrultusunda yeşil açık alanlar dizisinin oluşturduğu bir omurga etrafında örgütlenmektedir. Kamusal karakterdeki yeşil omurga üzerinde oluşturulan odak noktaları, sosyal-kültürel tesis, çarşı, ticari birimler, arkadlar, mevcut okul ve cami ile bu açık alanlar dizisinin günün her saatinde ve haftanın farklı günlerinde sürekli olarak kullanılması sağlanmıştır. Yerleşimde mevcut bulunan çınar, çam, ceviz, ıhlamur ve sedir ağaçlarının çoğunluğunu içerisinde barındıran yeşil omurga yaya, bisiklet, ve engelli erişimine imkan tanıyan doğal rekreatif band olarak tasarlanmıştır. Yoğun yeşil ile birlikte ticari birimler, kafeteryalar, çocuk oyun alanları, ve basket sahaları yeşil omurganın yerleşimin sakinleri ve kentin diğer kullanıcıları tarafından sürekli olarak kullanılmasını sağlamakta, bu çok işlevli karakter beraberinde canlı bir sokak yaşantısını getirmektedir. Bu sayede yerleşimin tamamına homojen dağılmış bir insan yoğunluğu ile birlikte konut bölgesinin kullanıcılar tarafından sürekli izlenilmesi ve güvenli bir yer olması sağlanmıştır.

Alt Gruplama

Sosyal Konutlar Mevkii yerleşimi temelde cadde-sokak-ada-parsel bazında bir araya gelen bitişik nizam yapılaşmaya dayanmaktadır. Adalar haline yapılaşma, kentsel gelişimin en basit formudur. Bu form yollarla çevrili yapı adalarının avlulu konut bloklarınca çevrelenmesi ile oluşur. Çoğunlukla keskin bir kamusal-özel açık alan ayrımına sahip avlulu yapılaşma yerleşim içerisinde ayrışarak sürekli işleyen homojen bir mahalle dokusu oluşturmaktadır. Yerleşimde açık alanlarda aktif ve bütüncül bir kullanım için yerleşim segmentlere bölünmüştür. Tümervarımcı bir yaklaşımla ele alınan yerleşim segmentlerden, segmentler daha küçük gruplardan, bu gruplar da konut birimlerinden oluşmaktadırlar. Bu alt gruplama yerleşim içerisindeki fiziksel homojenliği sağlamakta, aynı zamanda inşa aşamasında etaplamayı kolaylaştırmaktadır. Bununla birlikte altgruplara doğru gidildikçe fiziksel yapı ile birlikte sosyal yapının oluşturulması da kolaylaşır. Daha küçük insan grupları çeşitli aktiviteler ve problemler karşısında büyük insan gruplarına oranla daha kolay örgütlenirler. Yerleşimin tamamına oranla alt gruplarda kullanıcıların birbirleriyle iletişime geçmeleri kolaylaşır, daha sıkı toplumsal ilişkilerin oluşturulması sağlanır. Her bir segment bir büyük bir de küçük alt gruptan oluşmaktadır(Örn: S-1A ve S- B).

Yapı adalarından oluşan bu iki alt grubun arasında yeşil omurga konumlanmaktadır. Her segmentte büyük ve küçük yapı adaları yer değiştirerek yerleşim içerisindeki yürüme mesafeleri kontrol altına alınmakta, aynı zamanda omurganın şaşırtmalı bir yol izlemesi ve kullanıcılar tarafından doğal bir açık alan olarak algılanması sağlanmaktadır. Alt grupların planlanmasında Çanakkale ilindeki hakim rüzgar yönleri, açık alan kullanım kalitesini arttıran ılıman güney ışığı, ve insan ölçeği önemli rol oynamıştır. Hakim rüzgar göz önünde bulundurularak alt grupların kuzey-kuzey-doğu çeperlerinde 6-12 katlı konut blokları konumlandırılmıştır. Bu sayede yarı-kamusal avlunun rüzgar kontrolü sağlanmıştır. Alt grupların güney çeperlerinde konumlanan 4-6 katlı bloklar ılıman güney ışığının avlulara erişimine imkan tanımaktadır. Yerleşim içerisinde 12 katlı konut blokları hem içerisinde yeraldıkları, hem de diğer segmentlerin avlularına gölge düşürmemesi  amacıyla her segmentin kuzeyinde ve dış çeperlerinde konumlanmaktadır. 30 Ağustos ve Tuğsavul Caddesi boyunca yer alan bu bloklar aynı zamanda yerleşimin çeperinden her bir alt grubun algılanmasını sağlamaktadırlar.

Bununla birlikte alt gruplar Sosyal Konutlar Mevkii’nin kendi kimliğini oluşturmasını sağlamaktadırlar. Her bir alt grup kendi rengiyle ifade edilmekte; bu renkler bina cephelerinde, yerleşim tabelalarında, kentsel mobilyalarda kullanılmaktadır. Bu sayede yerleşim içerisinde alt gruplara ait kimlik oluşturulması kolaylaşmakta, yerleşimin aidiyet hissi arttırılmakta, ve kullanıcıların kendilerini fiziksel çevre içerisinde oryante edebilmeleri mümkün hale gelmektedir.

Konut Tipolojileri

Sosyal Konutlar Mevkii yerleşiminde planlama temel olarak merkezi çekirdekli bitişik nizam yapılaşma ile gerçekleştirilmiştir. Bu yapılaşma stratejisinin getirisi olarak ara daireler, bitiş daireleri ve köşe dairelerinden oluşan 3 farklı tipoloji ve 11 farklı konut tipi geliştirilmiştir. Her bir konut birimi, iki kısa kenarında konumlanan yaşama mekânı ve yatak odaları olmak üzere temelde iki cepheli planlanmıştır. Bitişik nizam yapılaşma sonucu oluşan keskin açık alan ayrımlarının önüne geçilmesi amacıyla konut bloklarında bazı dairelerin gün içerisinde aktif olarak kullanılan yaşama mekânları, bazı dairelerin de yatak odaları aktif açık alanlara bakacak şekilde konumlandırılmıştır. Bu sayede; tekil cephe oluşumunun önüne geçilmiş, açık alanların konut kullanıcıları tarafından sürekli olarak izlenmesi sağlanmış ve pasif açık alanların oluşması engellenmiştir. Yerleşimde hak sahiplerine verilmek üzere planlanan 115 m² lik 866 konut birimi bulunmaktadır. Üç farklı tipten oluşan bu konutlar her bir alt gruba eşit ve homojen olarak dağıtılmıştır. Bu sayede; tekrarlardan oluşan konut bloklarının kütlesel etkisi ve cephelerdeki ritim alt gruplara fiziksel homojenlik sağlamakta, satılacak konutların hak sahiplerine verilecek konutlar ile birlikte yerleşimdeki her alt gruba eşit olarak dağıtılması ve bu iki farklı kullanıcı grubunun açık alanları ortak olarak kullanmaları da sosyal homojenlik sağlamaktadır. Bununla birlikte; yerleşimin sosyal konut yerleşimi olması nedeniyle ve hak sahiplerinin yenileme sonrasında ücret ödemeden yeni konutlarına sahip olabilmeleri için planlama yapısal ve mimari harcamalar asgari düzeyde olacak biçimde yapılmıştır. Açık alanlarda küptaş ve çimtaşı, bloklarının cephelerinde yalnızca tekstürlü sıva yüzeyler tercih edilmiştir.

Açık Alanlar

Sosyal Konutlar Mevkii’nin yerleşiminin yeniden planlanmasında toplu konutun bina ölçeğinde değil yerleşim ölçeğinde tasarlanması gerekliliği en önemli etken olmuştur. Bu doğrultuda yerleşimin açık alanları her ölçekte konut blokları ile birlikte tasarlanmışlardır. Yerleşimin açık alanlarında aktif ve bütüncül bir kullanım için fiziksel yapı çeşitlilik üretecek biçimde örgütlenmiş, açık alanlar kullanıcıların ihtiyaçları göz önünde bulundurularak tasarlanmıştır. Konut işlevi ile birlikte ticari birimler alt grupların avlularında, yeşil omurga boyunca arkadlar ile birlikte yer almıştır. Mevcut okul ve caminin bulunduğu alan sosyal ve kültürel tesis, çarşı, meydan, kütüphane ve açık sinema işlevleriyle zenginleştirilmiş odak noktası haline getirilmiştir. Bununla birlikte; açık alanlarda dengeli ve kontrollü bir kullanım için açık alanlar hiyerarşik bir düzende kendi alt gruplarına ayrılmışlardır. Kamusal karakterdeki yeşil omurga, yarı-kamusal iç sokak, yarı-özel batık avlu ve zemin katlarda ikamet eden kullanıcılara ait özel bahçeler arasındaki geçişler net tanımlanmış sınırlar ile kullanıcılara yerleşme içerisinde kontrollü bir açık alan kullanımı vermektedir. Yerleşimde kamusal açık alandan alt gruplara, özel açık alanlara doğru gidildikçe aktivite tipi değişir ve yabancı kullanıcı sayısı kademeli olarak azalır; bu da hiyerarşik açık alan gruplaması ile kullanıcılara daha kuvvetli bir güvenlik ve aidiyet hissi sağlamaktadır. Yerleşimde her bir alt grubun merkezinde yarı-kamusal açık alanlar konumlanmaktadır. Bu açık alanlar her alt grubun meydanı olarak işlemekte, ticari birimler ve omurga ile caddelere bağlantı sağlayan iç sokaklarla desteklenmektedirler. Her bir alt grup farklı tema bahçelerine sahiptirler. Yarı-özel nitelikte odak noktaları yaratan tema bahçeleri batık avlulardan ve durağan aktivitelere imkan tanıyan kentsel elemanlardan oluşmaktadırlar. Tema bahçeleri her bir alt grubun daha kolay tanınmasını sağlamakta, avlulara karakter vermekte, ve bahar aylarında farklılaşan kokularıyla yerleşimin imgelenebilirliğini kolaylaştırmaktadırlar.

Araç Trafiği ve Otopark Sistemi

Yerleşim içerisinde araç trafiği; yaya sirkülasyonu birincil konumda bulunacak şekilde çözümlenmiştir. Yeşil omurga aynı zamanda insan odaklı kamusal sokak olarak tasarlanmış; yaya, engelli ve bisiklet kullanımı göz önünde bulundurulmuştur. Omurganın sokaklar ile kesiştiği noktalarda özel önlemler alınmış araçların yaya geçişlerini engellemesi önlenmiştir. Yerleşimin doğusunda ve batısında konumlanan 30 Ağustos ve Tuğsavul Caddeleri çift yönlü araç erişiminin sağlandığı 15 m genişliğindeki caddelerdir. Bu caddeler arasında yerleşim içerisinde tek yönlü geçişlerin sağlandığı “Woonerf Sistemi” odaklı  araç yolları tasarlanmıştır. Amaç araçların düz bir hat üzerinde gitmesi engellenerek yavaşlatılmasıdır. Bu yavaşlatma yol üzerindeki döşeme farklılıkları, kasisler, şerit değişiklikleri, dökme saksılar ve bitkilendirmeler ile yapılmaktadır. Bu sayede yeşil omurganın araç yolları üzerinde asgari kesinti ile yaya sirkülasyonunu devam ettirmesi sağlanmış, okul ve sosyal alanlar çevresinde trafiğin yavaşlatılması ile güvenli yaya erişimi sağlanmıştır. Yerleşim içerisindeki araç yollarının iki tanesi batı, iki tanesi doğu yönünde çalışmakta, araç yoğunluğu yerleşimin içerisinde değil çeperlerinde çözümlenmektedir.

Açık otoparklar yerleşimin çeperlerinde ve woonerf yolları üzerinde ceplerde konumlanmaktadırlar. Kapalı araç otoparkları A yapı adalarında lineer ve çeper blokların altında, B yapı adalarında yalnızca çeper blokların altında yer almaktadır. Yerleşimin merkezinde meydan ve çarşının altında kamusal kullanımlı kapalı bir otopark yer almaktadır. Kapalı otoparklara girişler 30 Ağustos ve Tuğsavul Caddeleri üzerinden ve woonerf yollarının girişlerinden sağlanmaktadır. Bu sayede yerleşim içerisinde yer alan tek yönlü woonerf sistemli araç yolları akşam 17.00-23.00 saatleri arası araç trafiğine kapatılmakta, bu da rekreatif açık alanların ve ticari işlevlerin konut kullanıcıları tarafından yoğun olarak kullanılacakları saatlerde yaya sirkülasyonunu kolaylaştırmaktadır.