Olimpiyatlara Ev Sahipliği Kent Yaşamını Nasıl Etkiliyor?

Medeni ülkeler, olimpiyatlara ev sahipliği yapmadan önce etkinlik analizi yaptırıyor. Meseleyi sadece politikacıların ve müteahhitlerin iyimser tahmin ve niyet beyanlarına bırakmıyor.

Olimpiyat oyunlarına ev sahipliği yapmak büyük bir bütçe gerektiriyor. Bu bütçe, kente sağlayacağı uzun vadeli kazanımlara, kent için altyapı ve yenileme projelerine, uluslararası tanınırlığının yükselmesine, kenti ziyarete eden turist sayısının artmasına ve bu artışın getireceği uzun vadedeki kazançlara vurgu yapılarak rasyonalize ediliyor.

Maliyet ve kazançların tahminiyle ilgili çalışmalar “etkinlik öncesi” (ex-ante) ve “etkinlik sonrası” (ex-post) olmak üzere iki zaman dilimi itibariyle yapılıyor.

Misal, olimpiyatlar nedeniyle gelecek ziyaretçi sayısı, beklenen ziyaretçilerin ortalama konaklama süreleri ve her ziyaretçinin günlük ortalama harcayacağı para miktarı tahmin ediliyor. Buradan yola çıkılarak kısa ve uzun vadeli turizm kazançlarıyla ilgili bir rakama varılıyor. Elbette bunun bir de çarpan ve hızlandıran etkileri var. Bunun da hesaba katılması lazım.

Etki analizinde hangi bilimsel yöntemler kullanılıyor

Bilimsel çalışmalarda kullanılan yöntem Girdi-Çıktı Analizi ve Genel Denge Modeli. Her iki yöntem de de planlama yaparken kullanılan araçlardan. Bu arada ülkemizin çok değerli iktisatçılarından birisi olan ve babasının rahatsızlığı nedeniyle Dünya Bankası’ndaki görevinden 1975 yılında istifa ederek ayrılmak zorunda kalmasaydı, adı Genel Denge Modeliyle anılacak olan rahmetli hocam Prof. Dr. Merih Celasun’u da burada rahmetle anıyorum.

Hülasa, kısa ve uzun vadeli kazanımların tahmin edilen tutarı, olimpiyat bütçesiyle karşılaştırılarak ev sahipliğine adaylığın rasyonel olup olmayacağına karar veriliyor. Yapılan fayda maliyet analizinden amaç, etkinliğin kamu refahına olumlu ve olumsuz etkilerini doğru bir şekilde ölçerek kamu kaynaklarının yanlış kullanımını olabildiğince önlemek.

Olabildiğince diyoruz, farklı analiz yöntemleri nadiren yaklaşık sonuç veriyor.

Kimi devletler fayda – maliyet analizini uluslararası danışmanlık ve denetim firmalarına da yaptırabiliyor. Mesela, 2004 yılında Güney Afrika’da yapılan Dünya Kupası öncesinde Grant Thornton adlı danışmanlık firmasına yaptırılan bir çalışmaya göre toplam maliyet 287 milyon dolar olarak tahmin edilmişti. Güney Afrika tarafından hazırlanarak FIFA’ya sunulan başvuru kitapçığına da bu rakam yazılmıştı. Aynı danışmalık firması 2010 yılı sonunda toplam maliyetin 6,6 milyar dolar olduğunu hesapladı. Çünkü Dünya Kupası için ulusal kaynaklardan yapılan harcama 4,3 milyar doları, yerel yönetimler tarafından yapılan harcamalar yaklaşık 1,3 milyar doları bulmuştu. Bunun yanında organizasyon giderleri için yaklaşık 1 milyar dolar para harcanmıştı. Yetkililer sorulduğunda aradaki fark, çelik ve beton yapı malzemelerinin fiyatlarının artmasına bağlanmış ve hesap verme mekanizmalarının daha fazla çalışmasına imkan verilmemişti.

İşin bir de fırsat maliyeti var

Uluslararası statüde bir kent olma arzusu büyük ölçekli etkinliklere ev sahibi olmaktaki temel motivasyonlardan birisi. Temel tartışma konularından biri de büyük ölçekli etkinliklere tahis edilen hacimli bütçelerin fırsat maliyetidir.

Mevzuyla bağlantılı olarak fırsat maliyeti, olimpiyat bütçesinin alternatif alanalara harcanması halinde kamuya sağlanacak fayda olarak tanımlanabilir. Örnek, etkinliklerin yapılacağı yerlere o kadar para harcamak yerine parklara, toplu taşım araçlarına, hastanelere, üniversitelere ve çocuk yuvalarına harcanması halinde elde edilecek kamusal fayda, işin fırsat maliyetidir.

Olimpiyatlar ve benzeri büyük ölçekli etkinliklerin olumlu ve olumsuz etkilerini aşağıdaki şekilde toparlamak mümkün:

Ekonomik etkiler

Olumlu

Ekonomik aktivite artışı

İstihdam oluşumu

Yaşam standardının yükselmesi

Yeni ticari ilişkiler

Yüksek güvenlik maliyetleri

Diğer yatırım türlerinde azalma

Olumsuz

Etkinlik süresince fiyat artışları

Gayrimenkul piyasasında spekülasyon

Turist çekiminde başarısızlık

Yerel vergilerde artış

Turizm ve ticaret etkileri

Olumlu

Bölgenin bir turizm destinasyonu olarak tanınırlığının artması

Potansiyel yatırım ve ticari faaliyet için bölgenin tanınırlığının artması

Yeni konaklama yerlerinin ve turizm aktivitelerinin yaratılması

Ulaşılabilirliğin gelişmesi

Olumsuz

Yetersiz tesisler, suç oranları, aşırı yükseltilmiş fiyatlar gibi nedenlerle olumsuz izlenim yaratılması

Yerel iş gücü ve kamu sübvansiyonu alanında oluşan yeni rekabetten dolayı mevcut yatırımcıların olumsuz tepkileri

Fiziksel ve çevresel etkiler

Olumlu

Yeni (çevresel olarak da sürdürülebilir) tesislerin inşası

Yerel altyapının geliştirilmesi

Kalıtların korunması

Çevresel konulara olan farkındalığın artırılması

Olumsuz

Ekolojik tahribat

Mimari kirlilik

Kalıtlara yapılan tahribat

Sosyal, kültürel ve psikolojik etkiler

Olumlu

Yerel halkın etkinlikle ilgili aktivitelere duyduğu ilgi ve katılımdaki artış

Ulusal ve yerel kimliğin, geleneklerin güçlenmesi

Spor aktivitelerine katılımdaki etkiler

Kültürler arası etkileşim

Toplumsal kimlik ve gururun güçlenmesi

Etkinlik boyunca oluşan festival atmosferi

Olumsuz

Fiziksel sıkışıklık yaratılması

Sürdürülebilir olmayan tesisler

Suç oranlarında potansiyel artış

Toplumsal yapıdaki değişim

Sosyal ayrılma (Yerel halkın yer değiştirmeye maruz bırakılması)

Kültürel şok

Yerel halkın ziyaretçilere ve birbirlerine karşı kötü tutumları

Aşırı kalabalık

Trafik sıkışıklığı

Etkinlik boyunca yerel halk için tesis kullanımlarının kısıtlanması

Politik ve yönetimsel etkiler

Olumlu

Bölgenin ve bölge değerlerinin uluslararası olarak tanınırlığının artması

Yeni politik açılımlar için fırsat oluşturulması

Planlamacıların yeteneklerinin gelişimi ve tecrübe edinmeleri

Farklı gruplar (kamu-özel sektör) arasındaki iletişimin ve işbirliğinin gelişmesi

Olumsuz

Etkinliğin doğru yönetilememesi ve amaçlara ulaşmada başarısızlık

Yönetimsel maliyetlerin artması

Etkinliğin geniş kamusal harcamaları için mazeret olarak kullanılması

Etkinliğin politik güçler tarafından kişisel amaçlar doğrultusunda kullanılması

2011 Kış Oyunları Erzurum’u nasıl etkiledi ?

Maliyet rakamı ve elde edilen faydayı analiz etmemize imkan veren bir bilimsel bir çalışma yok elimizde. Buna rağmen şunları söylemek mümkün:

Erzurum 2011 Universiade (Kış Oyunları) 1.593 sporcunun yarıştığı ve 8.500 görevlinin bulunduğu bir etkinlikti. Etkileşim ve iletişim unsuru olarak Oyunlar Köyü ve çeşitli sosyal etkinlik kullanılmıştı. Düzenlenen aktivitelere hem dışarıdan gelen turistler, hem sporcular, hem de yöre halkı önem vermiş, konserlerde hep birlikte eğlenilmişti.

Kış Oyunları kentin kış turizmi merkezi olarak imajına olumlu yönde etkilemiş ve bu alandaki özel yatırımları canlandırmıştı. Bu oyunlar vesilesiyle iklim ve coğrafi özellikler bakımından bölgenin kalkınması için çözüm yolunun kış turizmi olduğu idrak edilmiş ve bu konuda da Kültür ve Turizm Bakanlığı faaliyete geçerek kış turizmi konusunda çeşitli projeler hayata geçirmişti.

Ayrıca Erzurum iline gelen turist sayıları yıllar itibariyle incelendiğinde yabancı turist sayısının artmakta olduğu görüldü. Kriz etkisiyle 2009 yılındaki sert düşüşten sonra toparlanma sürecine giren yabancı turist sayısı, Kış Oyunları’nın da etkisi ile 2011 yılında bir önceki yıla nazaran yaklaşık yüzde 44’lük bir artış göstererek, Erzurum tarihindeki en yüksek değerine ulaştı.

Eminiz ki Erzurum, 2022 Kış Olimpiyatları adaylığı için destek görür ve ev sahipliğini alırsa daha başarılı bir organizasyona imza atacaktır.