Kadıköy Park Tuvaleti ve Kadıköy Meydanı Kentsel Tasarım Yarışması

GAD Vakfı Yönetim Kurulu, Kadıköy Park Tuvaleti'nin geçirdiği, geçirmekte olduğu ve atlattığı badirelerle ilgili bir yazı yayınladı.

“Mimarlık belli ihtiyaçlara yönelik olarak doğrudan bir yapı üretme pratiği olmakla birlikte dolaylı olarak bir anlamda hatıra üretme sanatıdır. Yapılı çevre bu açıdan geçmişimizi, iyi/kötü anılarımızı, küçüklüğümüzü/büyüyüp topluma karışmamızı, bütün bunlara geriye dönüp bakmamızı sağlar/gösterir/öğretir. Bu açıdan yapıların kalitesi, nitelikleri veya nicelikleri ne olursa olsun hatıralar yapının cismani varlığının ötesinde manevi özünü temsil eder diyebiliriz. Koruma yaklaşımları da binalar ve mekanlardan çok, bu objelerin temsil ettiği hatıraları korumak üzerine olmalıdır.

Vehbi Koç Ankara Araştırmaları Uygulama ve Araştırma Merkezi tarafından basılan 2014 tarihli “Korumada Sivil Mimarlık” kitabında Doç. Dr. Nuray Bayraktar’ın dile getirdiği şu kısmın önemli olduğunu düşünüyoruz: “Türkiye’de modern dönem tarih yazımının ana teması kamu yapıları ve kamu mekânları olarak ele alınmaktadır; mevcut koruma yaklaşımlarının da bu bakış açısını benimsediği ortadadır. Bu nedenle sivil mimarlık alanı çoğunlukla ihmal edilmiş, korunmasız bir duruma düşürülmüştür.”

Çok yakın ve sıcak bir örnek olarak Şevki Vanlı ve Ersen Gömleksizoğlu tarafından tasarlanan Bursa Merkez Bankası’nın 27 Eylül Pazar günü başlayan yıkımını örnek gösterebiliriz. Daha önce de pek çok kez tarihi bir değere sahip olmadığı gerekçesiyle koruma imtiyazlarına sahip olamayan birçok sivil mimari eser kötü kullanımlara, yıkımlarla karşı karşıya kalmış, bazı durumlarda kamu vicdanı ve profesyonel meslek erbaplarının azimli uğraşları sonucu yok olmaktan kıl payı kurtulmuşlardır.

Bu yazının asıl konusu ise Kadıköy Meydanı’nda bulunan Kadıköy Park Tuvaleti ve onun geçirdiği, geçirmekte olduğu ve atlattığı badirelerle ilgilidir.

Kadıköy Park Tuvaleti, 1995 yılında Kadıköy Belediyesi tarafından Yap/İşlet/Devret modeliyle açılan ihaleyi üstlenen Selahattin Teke aracılığıyla GAD Mimarlık tarafından hayata geçirilmiştir. Günün şartları dolayısıyla işverenin bir mimarla çalışma isteğinin nadir görülmesi sebebiyle, bu tavrı desteklemek amacıyla çalışmalar bilabedel olarak yapılmıştır. Kadıköy Belediyesi tarafından proje onaylanmıştır. Burada önemli olan nokta geride bıraktığımız 25 yılın ardından bu yapı/eser Kadıköy Belediyesi/İstanbul Büyükşehir Belediyesi ve bu vesileyle aslen İstanbul halkına aittir.

1998 yılında TMMOB yapı ödülü alan proje daha sonra 2 kez Ağa Han ödül kısa listesine kalmıştır. Burada Ağa Han ödülüne aday gösterilen projelerin tasarımcısı tarafından değil toplum ve 3. kişiler tarafından aday gösterildiği detayını da hatırlatmak isteriz. Yapıldığı günden bu güne hizmet etmeye devam eden bu tuvalet, Türkiye’de mimari ödüller dışında da sektörel ödüller almış, örnek gösterilmiştir.

Bu noktadan günümüzdeki gelişmelere gelelim. İstanbul Büyükşehir Belediyesi ve çatısı altında kurulan İstanbul Planlama Ajansı tarafından yapılan çalışmaları, şu anda yürütmekte olduğu yarışmaları büyük bir dikkatle ve övgüyle izliyoruz. Ancak 29 Haziran 2020 tarihinde açılan Kadıköy Meydanı Kentsel Tasarım Yarışması kapsamında yarışma idaresine sorduğumuz şu sorunun cevabı bizi düşünmeye itmiştir:

Soru: Kadıköy Meydanı Kentsel Tasarım Yarışması için yapılan hazırlıkları, bölgedeki birçok eserin korunduğu sivil mimarlık örneklerini içeren paftayı inceledik. Ve bir de ne görelim; 1998 TMMOB yapı ödüllü ve Ağa Han Ödülü aday listesine girmiş “Kadıköy Park Tuvaleti” sivil mimarlık eserleri arasında yer almamış. Bu eserin korunması yarışmacıların inisiyatifine mi bırakılmıştır?
Cevap: Şartname ve eklerinde verilen bilgiler doğrultusunda gelecek senaryolarına dair yorum yarışmacılara bırakılmıştır.

Bu eserin daha önce yaşadığı bir badire daha olmuştu. Daha önce 2006 yılında Arkitera ve Mimarlara Mektup Yayınında yeralan haberlerden alıntı yapalım:

“İstanbul’un Asya şeridinde yoğun trafiğin olduğu Kadıköy sahiliyle pazar meydanının arasında kamusal bir tuvalet ve park işlevliğini gösteren 1998 TMMOB yapı ödüllü ve Ağa Han Ödülü aday listesine alınan “Kadıköy Park Tuvaleti”, Anadolu Ray Hattı Konsorsiyum güzergahında mühendislerin yapıyı şaft yeri olarak kullanmakta ısrar etmeleri yüzünden yıkılma tehlikesiyle karşı karşıya.”

Ancak sonuç olarak kamu vicdanı, mesleki bilinç ve hatıralarına sahip çıkma düsturuyla bu tehlike atlatıldı ve bu projenin korunması adına Anadolu Ray Hattı güzergahındaki şaftın yeri değiştirildi.

Bununla birlikte Kadıköy Parkı kamusal tuvaleti projesi, çevredeki mevcut anıt ağaçları referans alarak, onları ve bulunduğu alanı daha iyi tanımlayan bir mimari yapıttır. Bu yüzden Kadıköy Park Tuvaleti ile çevresindeki ağaçlar ve yapılacak her türlü düzenleme, bir bütün olarak ele alınmalıdır. Buna rağmen Kadıköy Meydanı Kentsel Tasarım Yarışması için sağlanan belgelerde yeraltı tuvaletinin iziyle alakasız bir işaretleme yapılmış, birçok paftada kullanım amacı yanlış yazılmıştır. Tüm bu pafta yanlışları, yapının işlevi, korunma durumu ya da mevcut durumu ile ilgili yeterli araştırma yapılmadığı ya da yapının görmezden gelindiğini göstermektedir.

Bu hususları belirttikten sonra bu yarışmalardan gelecek olan sonuçları merakla beklemekteyiz. Özellikle Soru-Cevap kısmında verilmiş olan bu cevap ve belgelerdeki bu özensizlik yansımalarından doğabilecek olan ve önemli bir sivil mimarlık eseri olarak belirlenmiş bu binanın kaderinin yarışmanın değerlendirdiği biz mimarlara/plancılara/peyzaj mimarlarına bırakılması sakıncalı ve mahsurludur.

Gökhan Avcıoğlu ve kendisi tarafından hayata geçirilen kuruluş ve vakıflar tarafından üretilmiş projeler ve bunların değerlendirilmesi hususunda proje müelliflik hakları GAD Vakfı’na vakfedilmiştir. “Mimarlık ve Yapılı Çevre Kültürü” konusunda yaptığımız çalışmalar ulusal eserlerle sınırlı değildir; dünya üzerinde gerçekleştirdiğimiz sayısız eserle ilgili de bütün gelişmeleri yakinen ve dikkatle izlemekteyiz/desteklemekteyiz.

Bu konuda gerekli düzenlemelerin yapılacağına dair tarafınıza olan inancımızı koruduğumuzu belirtmek isteriz.”

GAD Vakfı Yönetim Kurulu