Handan [Duy]duklarım

Türkiye Tasarım Vakfı Yaz Atölyeleri kapsamında Fatih Belediyesi ev sahipliğinde düzenlenen "Hanlar Bölgesi Keşif Atölyesi"nde katılımcılar Büşra Tilki, Hatice Kübra Ayvalı, Sena Velioğlu ve Zişan Çimen tarafından yapılan araştırmalar ve günümüzdeki durumunu keşfederek mekanı deneyimlemek odağında, yaratılan çağrışımlar Handan [Duy]duklarım başlığı altında ele alındı.

Bağlam

Yüzyıllardır canlılığını koruyan bir ticaret merkezi olan Hanlar Bölgesi içerdiği özgün mekanlar çerçevesinde irdelenmektedir. Han yapıları 15. yüzyılda ticaretin artmasıyla yeniden aktif kullanılmaya başlanılmıştır. Hanlar konaklama işlevi gören kervansaraylardan farklı olarak Osmanlı döneminde kentlerde konaklama ve ticaret işlevini yerine getirmektedir. Tarih içerisinde zamanın getirdiği sosyo- ekonomik durumlar ve savaşlarla işlevini yitirmesi, zaman içinde genişlemesi ve birçok kez mülkiyet değiştirmesi hanlara niteliksel ve niceliksel farklılık getirmiştir. Asıl işlevi olan ticareti günümüzde de devam ettiren Hanlar, yapısal ve kimlik değişikliklerine uğramıştır. Han ziyaretçilerinin ve mekan sahiplerinin özensiz kullanımı ile özgün görüntüsü yitirilmiş, zamanla insanlar üzerindeki çağrışımları ve saygınlığı kaybolmuştur.

Deneyim rotasında fark edilen ve yapılan okumalar sonucu gözlemlediğimiz yapısal ve mekanik eklentiler tarihi dokuya zarar vermektedir. Han sahipleri tarafından revaklara yapılan bilinçsiz ilaveler revakları koridorlara dönüştürmekte ve avluyla bağlantısını kesmektedir. Han cephelerinde bulunan tabelalar, afiş ve reklam panoları cepheleri vitrine dönüştürmektedir. Değişen yapı ve çevre ile yerel kimlik ve dokunun anlaşılması ve korunması gerekmektedir.

Deneyim Rotası

Hanlar Bölgesi günümüzde aktif ticaret mekanları olarak kullanılmakla birlikte tarih bağlamında da deneyimlenmektedir. Kara ve deniz ulaşım seçeneklerine sahip bölgede çeşitli sınıflandırmalara tabi tutulan hanlar bulunmaktadır. Tarih içerisindeki varlığını irdelemek amacıyla alternatif başlangıç ve bitişlere sahip olarak çizilen rotada 17- 18. yüzyıla ait avlulu hanlar ele alınmaktadır. Bu hanlar kapsamında daha kısa bir alternatif sunan ana bir rota belirlenmiştir. Buna ek olarak deneyimini uzatmak isteyen ilgililer için alternatif rotalar da sunulmaktadır.

Tarihi ve çevresi ile hafıza mekanları olan Hanların, mevcut işleyişi korunarak geleceğe aktarılması gerekmektedir. Araç ve insan trafiğine rağmen insan odaklı planlama ve deneyim rotasının olduğu alanda devam eden hayatı gözlemlemek, irdelemek ve farkındalık kazandırılmak hedeflenmektedir. Sesler ve duyular ile kavranması istenilen rota ile; kamu bilincini arttırılması ve bunun iletişim aracılığıyla genişletilmesi beklenmektedir. Böylece toplum bilinci oluşturmak hedeflenmektedir. Rota sonunda katılımcıların deneyimlerinden bahsedebilecekleri ve tarihi çevre ile ilgili düşünce ve görüşlerini paylaşabilecekleri atölyeler de bu kapsamda tasarıma dahil edilmiştir. Bu alanlar paylaşımın ve iletişimin mümkün olabildiği kamusal mekanlar olarak kurgulanmıştır.

Aplikasyon

Alana dair sözü geçen sorunlara çözüm önerisi olarak korumanın da en önemli bileşeni olan farkındalık oluşturulması hedeflenmiştir. Farkındalığın oluşabilmesi için ise bilgi sahibi olmak gerekmektedir. Buradan yola çıkarak alanı deneyimleyerek bilgilendirme yoluna gidilmiştir. Bu sebeple esnek, erişilebilir, kolay kullanım sunan ve sürdürülebilir bir yöntem olarak bir aplikasyon önerisi geliştirilmiştir. Bu aplikasyon ile belirlenen rotalar takip edilerek özellikle hanların içinde geçmiş yaşamlardan kesitler sunan deneyimlenebilir sesler sunulacaktır. Sesler belli noktalarda görsellerle desteklenerek deneyimin farklı duyulara hitap etmesi mümkün olabilecektir.

Rotadaki hareketli sesli, etkileşimli kaymaları ve yüzeyleri algılamak için geliştirilen aplikasyon uygulaması kullanılarak geçmişe ve günümüze dair bilgi aktarımı deneyim üzerinden sağlanacaktır. Mekanın işitsel peyzajını algılamak için takip edilen rota sonucunda kazanılan deneyim ile gündelik hayatın han ile ilişkisinin anlaşılmasına olanak sağlanacaktır. Bu bilgi aktarımı sonucunda toplumsal farkındalık oluşturmaya yönelik katkı sağlanacaktır.

Atölye Deneyimi

Bu yönüyle atölyeler deneyim sürecinin kontrol mekanizmasını oluşturacaktır. Kontrol süreci; deneyimin gerçekleşmesi, deneyim sonucu kullanıcılardan gelecek dönüşler ile çıktıların alınması, çıktıların değerlendirilmesi ile hem deneyimin hem de tarihi çevrenin iyileştirilmesine yönelik dönütlerin alınması sağlanacaktır. Bu şekilde deneyimin kullanıcılar ile birlikte geliştirilmesi ve çevresel dönütlerin ilgili yönetim birimlerine iletilebilmesi mümkün olacaktır.

Bu atölyeler alternatif başlangıç ve bitiş noktalarında yer alacaktır. Atölyeler, hanlarda bulunan vakıflara ait birimlerde yer alacaktır. Atölyeler aynı zamanda deneyim sonuçlarının paylaşılabileceği kamusal alanlar olarak kurgulanacaktır.

Karşılaşma mekanı olarak düşünülen atölyeler, deneyimden bağımsız vakit geçirmenin mümkün olabileceği esnek mekan olarak kullanılabilecektir. Ders çalışmak, sohbet etmek, kahve içmek gibi farklı aktivitelerin yanı sıra zaman zaman sergi alanı gibi farklı etkinliklere de ev sahipliği yapabilecek nitelikte olacaktır. Han odaların küçük kaldığı yerlerde revaklara taşan kamusal kullanımlar ile han atmosferi daha güçlü hissedilebilecektir.