“Gidelim serv-i revanım yürü Sadabâd’e”

Arka Oda Toplantıları kapsamında sezonun son konuğu “19. Yüzyıl İstanbulu'nun Bahçe Köşkleri Üzerine Bazı Notlar” başlıklı konuşmasıyla İdil Sürer'di.

Sürer konuşmasına kısaca son dönem Osmanlı mimarlığındaki Batılılaşma etkisinin gelişiminden bahsederek başladı. Buna göre Lale Devri (1718-1730) ile başlayan Batılılaşma sürecinde mimaride yeni yorumlamalar aranmış, özellikle 19. yüzyılda Batı etkisi mimari dilde egemen olmuştu.

Osmanlı bahçe mimarisinin en önemli öğelerinden “bahçe köşk”lerinin seyir ve dinlenme fonksiyonlarına sahip, ikamet edilmeyen, bahçedeki diğer yapılarla birlikte ya da daha sonra inşa edilmiş olan nispeten küçük ölçekli yapılar olduğuna dikkat çeken Sürer, araştırmasında “bahçe köşk”ü tipolojisini hangi kriterler çerçevesinde değerlendirdiğini aktardı.

Türklerde bahçe kültürünün ana hatlarına değinen Sürer, erken dönem Selçuklu bahçe köşkleri ve 19. yüzyıl öncesi Osmanlı bahçe köşklerini minyatür ve gravürler üzerinden anlattı.

Sürer “19. yüzyılda Boğaziçi’nin önem kazanıp, sahil köşkleri ve yazlık sarayların yapılmaya başlanmasıyla, bu köşklerin bahçelerinde de gün boyunca dinlenilen bahçe köşkleri inşa edilmişti. Bu köşkler Batılı bir mimari dile sahip olsalar da genel kanı, bu yapı tipolojisinin Türklerin çadır kültürüne öykünen yapılar olduğu şeklindedir,” dedi.

Kağıthane Çadır Köşkü (II. Abdülhamid Fotoğraf Arşivi)

Sürer; 19. yüzyılın başlarında inşa edilen Kağıthane Çadır Köşkü, kıyıda simetrik bir şekilde konumlandırılmış, ana örtüleri bir çadır şeklinde yükselen Beylerbeyi Sarayı deniz köşkleri, Sarkis Balyan tarafından tasarlanan ve önünde yaklaşık 100 m’lik bir havuzun yer aldığı Ayazağa Çinili Köşkü, mimarının D’Aronco olduğu düşünülen Yıldız Yerleşkesi’nde yer alan Yıldız Sarayı Ada Köşkü ve Theron Damon Selamlık Köşkü örneklerinin üslup özellikleri, plan şemaları ve yer aldıkları bahçeyle ilişkilerini ayrıntılı bir şekilde değerlendirdi.

Beylerbeyi Sarayı Deniz Köşkü (II. Abdülhamid Fotoğraf Arşivi)

Konuşmada bunların yanı sıra duvar resimlerinde bahçe köşklerinin nasıl tasvir edildiği izleyenlere aktarıldı.