Yeraltı Şehirleri

Her büyük metropolde gökdelenler, taksiler ve sokak satıcılarının feryatları göğe yükselir. Ama her telaşlı yüzeyinin altında derin, kendi gizemli ve büyüleyici geçmişi ile öteki sessiz dünyalar vardır.

Dünyanın en eski şehirlerinde ise yüzeyin altında yukarıdakilerden çok daha fazlası var. İşte size dünyanın farklı bölgelerinden mavi göklere değil yeraltında uzanan şehirler.

Derinkuyu

Kapadokya bilinmeyen, kutsal ve gizli dünyalar ile sarmalanmış olağanüstü bir peyzaja sahip. Peribacalarının altında yer alan başka bir gizem ise yeraltı şehirleridir. Tarihi Hititlere kadar uzanan Derinkuyu yeraltı şehrinin birçok katı henüz kazılmamış olsa da yerleşme toplam 11 katlıdır. Şehirde 3.000 ila 50.000 kişinin barınabileceği düşünülüyor. Şarap ve yağ presleri, ahır, kiler, depo, yemekhane ve şapeller gibi işlevleri barındıran Derinkuyu, Kapadokya genelindeki diğer yeraltı kompleksleri gibi yer üstünde bulunan tüm günlük aktiviteleri karşılayabilir yapıda. Şehrin dışarıya açılan 600 kapısı ise gizlenmiş yerlere çıkıyor. Her bir giriş kapısı şehir saldırı altında olduğu takdirde kapatılabilecek hareket eden, ancak sadece içerden açılabilen kayalardan oluşuyor.

Derinkuyu
Fotoğraf: Andrew Amiet

Las Vegas – Günah Şehri’nin Dehlizleri

Dünyanın en meşhur parti şehrinin coşkulu aşırılıkları altında yüzlerce yarı gizli şehir yatıyor. Kentte yer alan lüks konaklama tesisleri ve kumarhane komplekslerine hizmet eden ve uzunluğu 200 mil civarındaki yeraltı şebekesi aynı zamanda kentin 1.000’e ulaşan gölge nüfusu için barınma alanı. Farklı nedenlerle yeraltına yerleşmiş olsalar da çoğu evsiz ve kentte barınmak onlar için imkansız.

Las Vegas
Fotoğraflar: Austin Hargrave

Kudüs

Kudüs’ün altı ise başka bir dünya, sessiz ve yakıcı Ortadoğu güneşinden uzak. Toprak ve küf kokusu 2.000 yıl önce yaşamış bir kenti hatırlıyor. Müslüman mahallesi altında bulunan yer altı tünelleri Memlük döneminde inşa edilen kemerler taşıyor. Eski şehrin güneyinde 2.500 yıl önce kayadan yontulan tünele girip Silwan’ın Arap mahallesinde altında diz boyu suda yürüyerek gezilebiliyor. Kentin altında yer alan tüneller Romalılar’dan saklanabilmek için inşa edilmiş. Kentin altından birbiri ile iç içe geçmiş 1.500 m civarında tünel bulunuyor. Kudüs’ün politik atmosferi kentte yaşayanlarca farklı tarih anlatımlarını ortaya çıkarsa da tüneller kenti ziyaret edenler için en ilgi çekici güzergahlardan biri.

Kudüs
Fotoğraf: Bernat Armangue

Al Capone’un Kaçış Yolları: Moose Jaw

Kanada’nın Moose Jaw kasabasında Saskatchewan sokakları altında dükkanlar, fabrikalar, evler, ve kafeleri barındıran tüneller var. Yerel bilgilere göre bu tüneller 1900’lerin başında İtalyan asıllı mafya lideri Al Capone tarafından kullanılmış. Aynı zamanda on dokuzuncu ve yirminci yüzyıllarda kente kaçak işçi olarak gelen Çinliler’in burada barındığı biliniyor. Bugün tünellerde bu iki farklı hikâyeyi dinleyebileceğiniz turlar düzenleniyor.

Moose Jaw Tünelleri

Amsterdam

Hollanda’nın küçük bir ülke olduğunu ve denizin büyük ölçüde doldurularak kentlerin kurulduğunu bir çok kişi bilir. Şimdi ise yeraltında tüneller kazarak yeni kullanım alanları oluşturulmaya çalışılıyor. Otopark alanları ve alışveriş merkezlerinden oluşacak bu yeraltı ağının kullanımı ile Amsterdam daha da ilgi çekici bir kent olur mu bilinmez ama acele etmeyin tünellerin inşaatı için başlangıç tarihi 2018.

Montreal

Montreal’de 1960’larda planlanan ve alış veriş merkezlerini trenle birbirine bağlayan yeraltı sistemi adeta ikinci bir kent merkezi işlevi görüyor. Kenttin önemli meydanları ve kültür odaklarını birbirine bağlayan Montreal Yeraltı şehri kentin trafik ve ulaşım sorunlarının azaltılmasında önemli rol oynamış.

Petra Yeraltı Şehri

Ürdün’ün bekli de en önemli kültür mirası olan Petra terk edilmiş bir şehir. Petra, ikinci yüzyılda inşa edilen ve yüzlerce konut birimini kapsayan büyük bir manastır ve UNESCO Dünya Mirası listesinde yer alıyor.

Petra
Fotoğraf: Martin Gray/National Geographic

Paris

Paris’te hemen her metropolde olduğu gibi yeraltı daha derin ve yabancı bağlantısı vardır ve bu yeraltı zenginliği olarak görülmeli. Paris arterler ve bağlantı yollarının altında dünyanın en eski ve en yoğun metro ve kanalizasyon şebekeleri, bazı geçici tüneller ve yüzlerce, giriş çıkış vardır. Bugün bunlardan bazıları gece kulüpleri ve sanat galerilerine dönüşmüş. 

Paris
Fotograf: Stephen Alverez

Bu yazı, Tasarım Gazatesi 2012 Eylül sayısında yayımlanmıştır.